گزارش سفر نهاوند تویسریکان

گزارش سفر به استان همدان ( نهاوند – تویسرکان(

در تاریخ سه شنبه 25/4/98 سفرتابستانی علمی و سیاحتی اعضای  انجمن تاریخ برای دومین بار به استان همدان با هدف بازدید از مکان های تاریخی شهرهای نهاوند و تویسرکان انجام گرددید. آغاز حرکت سفر در ساعت 7 صبح با حضور حدود 40نفر از اعضای انجمن تاریخ شهرستان های تهران بود   در بین راه مسئولین محترم انجمن با انجام مسابقه عملی و فرهنگی و ارائه مطالب پیرامون مکان های مورد نظر جهت بازدید و جشن تیرگان و مراسم مخصوص به آن در نزد ایرانیان . سختی مسیرسفر را کوتاه و آسان نمودند .

اولین توقفگاه  فبل از رسیدن به مقصد در استان مرکزی شهر مشاهیر علم و ادب یعنی تفرش بود . مکان های بازدید شده :

امامزاده ابوالعلی

بین باغها و بستانها گنبدی است باستانی که مدفون در این گنبد سیدجلیل و پارسا و باتقوایی از احفادعلی بن جعفرع . یکی از جاذبه های گردشگری شهر تفرش، امامزاده ابوالعلی است. این امامزاده از نوادگان امام جعفر صادق(ع) است که در نیمه اول قرن پنجم هجری در تفرش رحلت کرده است.به نظر مى‌ رسد که اصل بنا از قرن هشتم و ایوان‌ ها و رواق‌ هاى اطراف آن از الحاقات عصر صفوى است مقابل راه پله لوحی از مرمر نصب شده که روی آن تاریخ الحاق ایوانها گنبد حجاری شده است .بر روی حرم گنبدی رفیع بناشده و در نمای بیرونی آن، چهار ایوان و چهار حجره دیده می شود از الحاقات دوره صفوی است. در جوار این بقعه چنار کهن سالى با شاخه‌هاى گسترده قرار دارد و شاید بتوان گفت که قدمت آن بیش از خود بقعه باشد. در کتاب سیمای میراث فرهنگی ساخت بنا به دوران ایلخانی(سال987هـ.ق) باز می گردد. در کنار این امامزاده موزه فرهنگ و هنر نصیر و پارک حکیم نظامی قرار دارد که هر ساله پذیرای تعداد زیادی از مسافران و گردشگران قرار می گیرد.

موزه فرهنگ و هنر نصیر

در این موزه آثار فرهنگی، هنری و تاریخی تفرش وجود دارد.این مکان زادگاه ، آرامگاه و موزه استاد زین  العابدین نصیر می باشد ایشان بنیانگذار مدرسه نوین در تفرش،  و مولف کتاب های درسی سراسری ابتدایی در آن زمان و مدیر رومه رضوان بودند .و بیش از پنجاه سمت فرهنگی دیگر داشتند . پسر ایشان مهندس ابراهیم نصیر  بعد از فوت ایشان در این مکان موزه را تاسیس کردند وسایل داخل موزه اهدایی خانواده ایشان است . در این موزه آثار فرهنگی و هنری مشاهیر  تفرش و زندگینامه و بیوگرافی آنان و عکس های از. استاد و شاگردانشان و کتابهای استاد نصیروجود دارد .

آرامگاه دکتر حسابی

پروفسور حسابی پدر علم فیزیک ایران که دارای 5 لیسانس در رشته های ادبیات، ریاضیات، ستاره‌شناسی، زیست‌شناسی از دانشگاه آمریکایی بیروت، مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه فرانسوی بیروت، لیسانس مهندسی برق از دانشکده برق پاریس و لیسانس مهندسی معدن از مدرسه عالی معدن پاریس بود و دکتری فیزیک خود را نیز از دانشگاه سوربن فرانسه در سال 1305 دریافت کرد. به دلیل عارضه قلبی فوت کرد ودر آرامگاه خانوادگی خود درشهر تفرش بخاک سپرده شد. مقبره درشهر تفرش جایگاه خاصی بین گردشگران این شهرستان دارد.

پس از بازدید از مناطق فوق جهت صرف نهار و اقامه نماز اعضای گروه عازم حمام قدیمی و تاریخی تفرش که امروزه با تغییر کاربری تبدیل به رستوران گشته، و مسجد قدیمی و زیبای تفرش شدند  .

مسجدجامع ششناو:

از جمله مساجد قدیمی استان مرکزی است که در محله فَم شهر تفرش واقع شده‌است. بنای اولیه مسجد از آثار دوره سلجوقی است که در دوره‌های بعد قسمت‌هایی به آن اضافه شده‌است. علت انتخاب نام شش ناو برای مسجد وجود قناتی در زیر مسجد است که توسط شش عدد ناو در بیرون مسجد و پس از عبور از زیر درخت چناری بزرگ و قدیمی، تقسیم شده و به محله‌های اطراف جریان پیدا می‌کند قدمت قنات به قرن سوم هجری قمری بازمی‌گردد.

مجموعه مسجد شامل گنبدی بزرگ به ارتفاع ۱۵ متر و قطر ۱۶ متر، دو شبستان، ایوان، صحن، یک رشته قنات، چند حجره، حسینیه و مناره‌ای آجری با ارتفاع ۲۰ متر و قطر ۳ متر است. سقف و دیواره مسجد با کاشیکاری و مقرنس‌کاری‌های زیبا تزئین شده‌است. قدیمی‌ترین و شاخص‌ترین بنای مسجد، معماری آجری مناره آن است که آن را متعلق به قرن پنجم هجری و اوایل عهد سلجوقیان ذکر کرده‌اند. مناره دارای پلکانی مارپیچ است و جدار آن تماماً از آجر ساخته شده‌است. تنها تزئین مناره کتیبه آجری بر فراز آن است و که به خط کوفی نوشته شده‌است. متأسفانه جز کلمه لا اله الا الله» چیزی در کتیبه باقی نمانده و بقیه حروف از بین رفته‌اند. در غرب مسجد حسینیه‌ای بزرگ وجود دارد که از گذشته در ماه محرم و سفر مکانی برای تعزیه‌خوانی بوده‌است. اطراف حسینیه حجره‌هایی برای نشستن تماشاگران وجود دارد و صفه یا سکوی برجسته‌ای در وسط قرار گرفته که نمایش تعزیه بر روی آن اجرا می‌شود. مقصوره مسجد از بناهای دیگری است که بر فراز آن گنبدی کلاه‌خودی به سبک گنبدهای عصر سلجوقی دیده می‌شود. قاعده گنبد هشت‌ضلعی و عنقی استوانه‌ای‌شکلی به ارتفاع ۵ متر و قطر ۱۶ متر دارد. گنبد با استفاده از آجر تراش ساخته شده‌است.

در سردر صحن ایوانی به دهانه ۵ متر، عمق ۴ متر و ارتفاع ۷ متر وجود دارد که با پوششی از مقرنس گچی تزئین شده‌است. در پاکار پوشش ایوان کتیبه‌ای به خط نستعلیق به تاریخ ۱۲۷۷ هجری قمری وجود دارد.^[۶] در این کتیبه اشاره‌ای به بانی بنا به نام محمد ابراهیم بن عباس» شده‌است. همچنین در این مسجد مزار یکی از صحابه امام حسن عسکری (ع به نام محمد محدث وجود دارد که در قرن ششم هجری به خاک سپرده شده‌است.

کاروان این سفر پس از دیدن آثار فوق در شهرپدران علمی ایران مسیر سفر خود را به سمت استان همدان ادامه داده در شهر همدان فرصتی مجدد برای دیدار از برخی بناهای تاریخی این شهر ،بخصوص برای کسانی که در اولین سفر به استان همدان شرکت نداشتند مکان های چون آرامگاه بابا طاهر و بو علی سینا، گنبد علویان . .پس از استقرار در مرکز فرهنگی و رفاهی فرهنگیان در روز 26/4/98 در ادامه بازدید ها به نهاوند حرکت نموده و از آثار تاریخی این منطقه دیدار بعمل آمد .

روستا دهفول

دهفول (ده فول)ویا در گویش محلی (دیپیل) :این روستا در بین راه اسفالته نهاوندبه کرمانشاه میگذرد ودر امتداد ان شهر برزول و گیان قرار دارد.یک راه فرعی از نهاوند به سمت دهفول وجود دارد که دهفول راه نام دارد.در این روستا یک راه ورودی دارد که در انتهای ان راه که یک مسجد وجود دارد به دو جهت مخالف هم گسترش میابد یکی به قبرستان و دیگری به رودخانه وحمام قدیمی می‌رسد. رودخانه گاماسیاب از کنار این روستا میگذرد که اکثر باغات در این نقطه متمرکز شده‌است.در قدیم قناتهایی در ده وجود داشت که قابل دسترسی برای عموم بود .  در این روستا حمام قدیمی بسیار تاریخی است و یک حمام جدید نیز ساخته شده‌است. اثار قدیمی بسیاری را از دل خاک بیرون برده‌اند که نشانگر قدمت این روستای سبز وزیبا دارد.در کناره رودخانه که تقریبا مسیر پر پیچ وخمی و پستی و بلندی زیادی دارد حیات وحش زیبایی دارد .

 تپه گیان:

تپه گیان نزدیک نهاوند و در جنوب غربی شهر گیان و ۲ کیلومتری سراب گیان است و به عنوان یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی قابل بازدید و تحقیق می‌باشد. باستان شناسان قدمت این منطقه را ۳۷ قرن قبل از میلاد می‌دانند. عقیده مورخان بر این است که ۵۵۰۰ تا ۵۷۰۰ سال قبل در این تپه مردمانی می‌زیسته‌اند که از اقوام بومی ایران بوده‌اند و تمدنی شبیه به تمدن میانرودان داشته‌اند. ولی بعدها این قوم توسط اقوام مهاجر اروپایی و آسیایی از بین رفته و قوم جدید تمدن درخشان جدیدی را به وجود آورده‌اند که با تمدن میانرودان شباهتی نداشته‌است.

برای اولین بار هرتسفلد در تپه گیان یک نوع سفال منقوشی می‌بیند که بنا به اظهار وی نمونه‌هایی از آن سفال‌ها را در سال ۱۹۳۶ میلادی نزد عتیقه فروشان همدان دیده بود. و کاوش‌های وسیع تری را در این محل انجام گردید.

ساکنان گیان در آن زمان از اقوامی به نام کاسی‌ها بودند.که قبل از ورود آریایی‌ها در مناطق غربی ایران مثل لرستان کنونی و دشت گیان زندگی می‌کردند. البته هم‌اکنون جز تلی از خاک چیزی از این تپه باقی نمانده است. بسیاری از آثار بدست آمده از حفاری‌های این تپه هم‌اکنون در موزه‌های بزرگ دنیا مانند لوور و ایران باستان نگهداری می‌شوند که از آن جمله می‌توان به جام زرین و ظروف سفالی منقوش اشاره کرد.

در این تپه مجموعا چهار نوع معماری در پنج دوره تاریخی کشف شد. به علت تخریب شدید، تعیین نقشه بناها امکان پذیر نیست. سفالهای این منطقه به سه دسته خشن، ظریف و منقوش تقسیم می شوند. در سفالهای منقوش علاوه بر خطوط موازی، نقوش ساده هندسی، مثلث و لوزی تو پر و تعدادی صلیب موسوم به مالتی نیز مشاهده می شود. با جلو رفتن تاریخ نقوش حیوانات شامل پرندگان نیز به طرح سفالها اضافه شد و حتی طرح ببر نیز در آنها دیده می شود. در مجموع 122 قبر در این تپه کشف شده است. قبرها در اعماق مختلفی از یک متر تا چهارده متری کشف شدند. قدیمی ترین آثار گیان به دوره مس سنگی تعلق دارد. سفال دوره مفرغ گیان خوب پخته شده و با خطوط افقی ‏ موجدار در شانه و گردن سفال تزیین شده است. در دوره حیات این منطقه، سفال گیان از رنگ نخودی شروع شده و به سفال قرمز تبدیل می شود و سپس سفال رنگی منقوش ظاهر می شود.

یکی از مناطقی که به دلیل محدویت زمانی سفر از نزدیک دیدن بعمل نیامد سراب منطقه تپه گیان در نهاوند بود.

حمام قدیمی نهاوند : (حمام حاج آقا تراب)

 از بناهای عام المنفعه بجا مانده از اوایل دوران قاجار می باشد با وسعت تقریبی 670 متر شامل دو بخش مردانه و نه می باشد که هر کدام نیز فضاهای دیگری چون حمام های سرد و گرم ، هشتی ارتباطی ، خزانه و تون خانه را دارا می باشد این حمام به حمام دو قلو شهرت دارد این بنا از مهمترین آثار تاریخی استان همدان و شهرستان نهاوند محسوب می گردد وبه عنوان موزه مردم شناسی به معرفی آداب و رسوم گذشتگان می پردازد .

حمام حاج آقا تراب مربوط به دوره قاجار است و در نهاوند، محله علی‌آباد ـ کوچه حاج آقا تراب واقع شده  و نمادی از هنر ایرانی اسلامی است در سر در ورودی این بنا، کتیبه‌ای نصب شده که نام بانی حمام و تاریخ ساخت آن را سال ۱۲۳۰ هجری شمسی در زمان ناصرالدین شاه قاجار بیان می‌کند ولی به سبک دوران صفویه ساخته شده است. فضای حمام شامل بینه و میان در و گرم خانه است. تقریباً تمامی گرمابه‌ها از چنین نقشه‌ای پیروی می‌کنند در حمام حاج آقا تراب مسیر دسترسی به سه مرحله یاد شده به شیوه خاصی انجام گرفته است. به این ترتیب هر فضای آن به وسیله راهرو و هشتی از فضای دیگر متمایز شده است تا دما و رطوبت هر فضا نسبت به فضای مجاور تنظیم گردد. به این طریق پیشینیان می‌توانستند از بیماری و ناراحتی افراد به دلیل ورود به فضای گرم و خروج ناگهانی به فضای سرد تا حد زیادی بکاهند. بینه حمام به شکل چهار گوش ساخته شده و در اطراف بینه سکوهای نشیمن و رخت کن و در زیر سکوها حفره‌های جای کفش تعبیه شده است.

بازار سنگ میل :

بازار سنتی نهاوند دارای جایگاهی ویژه در اقتصاد شهرستان است و از گذشته تا به حال در زمینه‌های ی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و ارتباطی نقش داشته است.  سبک معماری این بازار متاثر از شرایط جغرافیایی منطقه است و با ویژگی‌های بازارهای ایرانی کاملا هماهنگی دارد.  بازار نهاوند یک اثر تاریخی و فرهنگی است که در طول زمان شکل گرفته و هویت یافته و خود امروز هویت بخش شهر شده است و همین امر باعث شده که این محور تاریخی و تجاری امروزه دارای ارزش میراثی و نقش گردشگری باشد.

بافت سنتی بازار فضایی است که با فرهنگ و آداب و رسوم مردم در آمیخته و منطبق با ویژگی‌های محیطی و انسانی منطقه است.  بازار نهاوند یکی از ارکان و تاثیرگذارترین منطقه بر تحولات ی و اجتماعی در طول تاریخ بوده بازار نهاوند به علت مجاورتش با آستان مقدس شاهزاده محمد و علی(ع) و امامزاده ابراهیم و اسماعیل(ع) و همچنین به علت مجاورت با مساجد متعدد و سقاخانه از قدیم الایام کانون فعالیت های فرهنگی و مذهبی بوده . بازار تاریخی نهاوند دارای راسته هایی بود که مهمترین آنها راسته کفاش ها و گیوه کش ها، سراج ها، جوراب دوزها، بزازها، مسگرها، نجارها، پالان دوزها، میل سنگ، کوزه گران، کاه فروش ها، صمصام و سرداب ها است که الان بسیاری از این قسمتها رونق خود را از دست دادند و تغییر پیدا کردند.

در روز 27/4/98 کاروان سفر انجمن عازم دیدار آثار واماکن تاریخی شهر تویسرکان در استان همدان شدند .

 خانه مسعودیه :

در حدود150 سال پیش گروهی از نوادگان عباس میرزا ، نایب السلطنه نا کام فتحعلیشاه قاجار در محله ای به نام قلعه در شهر تویسرکان زندگی می کردند . بانی این قلعه شیخعلی میرزا معروف به شیخ الملوک فرزند فتحعلیشاه بوده است. یکی از خانه های باقی مانده از محله شاهزادگان تویسرکان خانه مسعودی است . تاریخ احداث این بنا بر روی کتیبه موجود در اتاق شاه نشین 1292ه ق ذکر شده است . مساحت این بنا حدود 1330 متر مربع است که در دو طبقه احداث شده و در هر طبقه یک اتاق اصلی و در طرفین آن چند اتاق فرعی تعبیه شده است . مهمترین بخش خانه مسعودی اتاق شاه نشین است . تمامی دیوار ها و سقف این اتاق پوشیده از گجبری و نقاشی و آیینه کاری است و یکی از معماری های نادر ایرانی بحساب می آید .

یکی از خانه های تاریخی دوره قاجار در شهرستان تویسرکان است که در مرکز شهر تویسرکان واقع شده است. این خانه در حال حاضر به عنوان موزه تاریخ و فرهنگ تویسرکان مورد استفاده قرار گرفته.

زیبا ترین بخش این بنا اتاق شاه نشین طبقه اول است که در بالای دیوارهای آن تصاویری از شاهان کیانی تا معاصر نقاشی شده است آئینه کاری گچبری های برجسته و نقاشی های دیواری گل و بوته و انسان بالدار از جمله تزئینات این بخش بنا می باشد این اثر در تاریخ 27/10/1377  در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه اقتداری:

خانه اقتداری مربوط به دوره قاجار است و در تویسرکان، خیابان دکتر شریعتی، کوی حمام، کوچه مظفر السلطان واقع شده و به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. خانه اقتداری با چهار حیاط مرکزی به جای مانده از دوران قاجاریه، که این روزها با عنوان خانه صنایع دستی هم شناخته می شود، میزبانی رویایی و خاطره انگیز برای مسافران و گردشگران نوروزی شده است. خانه اقتداری که متشتمل بر چهار حیاط مرکزی است و ازخانه های تاریخی و به جای مانده از دوران قاجاریه است. این خانه زیبا با عنوان خانه صنایع دستی هم شناخته می شود و میزبانی برای مسافران و گردشگران است.  این خانه متعلق آقا رضا محمودی یا همان دکتر اقتداری است که برای اسکان چهار فرزند خود این بنا را ساخته و سپس به دیگران واگذار کرده ، و قدمتی بیش از 150 ساله دارد. سبک بنا از نوع حیات مرکزی است یعنی بنا از چهار حیات مرکزی تشکیل شده که هرکدام حکم واحد را دارند. نوع مصالح مصرفی بدین شکل است که در نماها ار آجر در دیوارها از خشت و در پایه ها از سنگ و در سقف ها از چوب استفاده شده است. این بنا مشتمل بر دو طبقه فوقانی و تهتانی است که سقف طبقه همکف با طاقنماهای ضربی مزین شده است که در حقیقت جز تزئینات اصلی بناست در سقف طبقه فوقانی از تیر چوبی استفاده شده. این مجموعه دارای قناتی اختصاصی بوده که روش کانال سر پوشیده به کلیه حیاط مرکزیها انتقال و حوض آنها را پر می کرده و در لطافت محیط و فضای سبز خانه ها تاثیر بسزایی داشته است. این بنا با مساحتی حدود یک هزار و 300 متر ساخته شده این بنا یکی از معدود بناهایی است که از الگوهای ناب معماری در منطقه غرب محسوب می شود و توانایی تبدیل شدن به موزه غرب کشور را دارد.در حال حاضر خانه صنایع دستی تویسرکان در این مکان مستقر است.