نخستین قوانین مدنی اسلامی

بخش دوم

فاطمه قهقایی^[1]*

وم استقرار قانون در یثرب

اوس و خزرج مهاجرانی از جنوب عربستان بودند که مبانی حیات اجتماعی خود را برسنت  بیابانگردان حفظ کردند. اینان پس از استقرار در یثرب ، نه تنها برخلاف سایر شهر نشینان حجاز  درون شهر ، بدوی با قی ماندند بلکه هیچگاه نتواستند  از معیشت قبیله ای فاصله گیرند و یا خصایص غالب شهروندی ، پیدا کنند.

همبستگی ی ، اقتصادی ، اجتماعی و دینی مکیان با عنایت به وجود دار الندوه ، فقدان نبرد های درونی، هماهنگی و اشتراک در منابع در آمد و حیات مادی، همگونی کلی در عقاید و در پرستش بتها و فقدان تمام نمادها و نشانه های وحدت اجتماعی در جامعه یثرب ، آشکارا از تعارض های درونی جامعه یثرب حکایت می کرد.

چنین جامعه ای از درون آماده تحول از شرایط تعارض و ناهمگونی و تضاد های موجود به همبستگی و اتحاد بود، اتحادی که همه عناصر اجتماعی به سوی آن گرایش داشتند در آستانه هجرت پیامبر(ص)، جامعه یثرب تشنه وحدت ، همبستگی و اقتدار در  پرتو رهبری بلامنازع و قانونی واحد بود.

 نخستین قانون اساسی بشریت تحت عنوان منشور مدینه، در مدینه رقم می‌خورد. اگر منشور مدینه را تحلیل محتوا بکنیم، دقیقا مانند یک قانون اساسی مدرن، برخوردار از مواد مختلفی است. بندبه‌‌بند آن، حقوق و وظایف قبایل دهگانه موجود در مدینه و همچنین یهودیان ساکن در آنجا را تعریف و بیان می‌کند. وقتی پیامبر(ص) وارد مدینه می‌شود و سرزمینی را به‌عنوان یکی از ارکان دولت‌سازی درنظر می‌گیرد، از همانجا قانون اساسی آن را تدوین می‌کند. یکی دیگر از مهم‌ترین مواد این قانون اساسی، ادغام قبایل در امت واحده بود. پیامبر(ص) به‌خوبی می‌دانستند که تا عصبیت قبیله‌ای مهار نشود، ملت‌سازی غیرممکن است ی جدیدی صورت گرفت.
 

اتحاد ی در قالب نخستین قانون اساسی

حضور زمینه های مطلوب اتحاد و همزیستی درجامعه مدینه به سال اول هجرت که سرانجام به انعقاد یک پیمان ی و نظامی و اجتماعی انجامید و قانون اساسی خاص خود را متولد کرد تنها به مشرکین و یهودیان منحصر نبود، مبانی اعتقادی، خطرات جدی . مهمترین عواملی بودند که از همان آغاز هجرت ، پیامبر (ص) و مسلمانان را به سوی ایجاد یک اتحادیه ی در قالب جامعه مدینه و تحت حکومت حضرت رسول سوق می داد .

گفتگو های جدی و تبادل آرا میان نمایندگان مسلمانان ، مشرکین مدینه و یهود ، که در شرایط آزاد وفضای ی و اجتماعی متعادل انجام گرفت منجر به توافق هایی گردید که صورت مدون آن موجود می باشد.( محمد حمیدالله اولین قانون اساسی مکتوب در جهان ، .ص65-96 )

این نظامنامه یا قانون اساسی  نشاندهنده موضعگیری روشن بینانه ، واقع گرایانه و عادلانه پیامبر (ص) در نوشتن قانون و رعایت حقوق اعضای جامعه و نیز ژرف بینی آن حضرت درتوجه به محور های  اصلی می باشد.

توافق ها و قواعد  رفتار ی اعضاء جامعه که امت واحده نامیده شده اند ، اصول و مقررات وظایف
سه­جانبه ، پرداخت دیه مقتولین و . . .  از جمله اصول و محورهای این قانون اساسی مکتوب و مدون است.

ت تغییر در مبانی پیوندها (پیمان برادری)

اسلام منادی توحید است و توحید در اسلام نه تنها به مفهوم اعتقاد به خالق واحد و توانای خالق هستی بلکه به مفهوم توحید در پیکره اجتماع عظیم انسان ها با همه تفاوت های شان بود و معنای کامل توحید فقط با اعلام برادری میان جامعه اسلامی و اجتماع بشری با یک رویکرد خداگرایانه مصداق عینی پیدا می کرد. در واقع تحقق اندیشه توحیدی در صورت اجتماع بشری احساس و درک این اندیشه بود که انسان از منشأ واحدی است و از روح واحدی جنبش و حرکت یافته و از پیکره واحدی خلق شده است. این وحدانیت زمانی صورت تکاملی خود را پیدا می کرد که انسان ها این احساس را اجتماعی کنند و در سایه اعتقاد توحیدی در جمع برادران ایمانی و موحد درآیند و به مصداق إنّما المؤمنون إخوة .»در حلقه اجتماع انسان های مؤمن همه را برادر خویش بدانند و برای نجات برادران ایمانی و خدایی خویش از هیچ تلاشی فروگذاری نکنند. این گونه برادری، منادی و مروّج نوعی بینش است که در آن همه کینه ها، نفرت ها، جهل ها، حق کشی ها و نابرابری ها کنار گذاشته می شود و همه مردم در جامعه اسلامی برای تحقق اجتماعی برادرانه تلاش می کنند که در آن برابری و عدالت تمام بت های موهوم طبقاتی و امتیازات ستمگرانه را از روی کره خاکی و صفحه زندگی اجتماعی نیست و نابود می کند و با حذف دوگانه گرایی ها و تفرقه ها و تضادها، وحدت و یکتایی را نوید می دهد. این بینش بر خصومت ها و ستیزه گری ها و سرکشی ها و جدال های بی پایان و پر ملال اجتماع انسان ها خط بطلان می کشد. تجلی زیبایی این بینش اجتماعی را بایستی در سیره حضرت رسول(ص) و عصر طلایی اسلام جست وجو کرد. پیامبر در اندک زمانی با چنین نگاه و چنین بینش فلسفی در صحنه عمل اجتماعی تصویری به یادماندنی از برادری اسلامی ترسیم کرد. یکتایی اعتقادی و اجتماعی که حضرت رسول با جنبش الهی خویش ترویج کرد، توانست در میان اجتماعی از اعراب بادیه نشین و قبایل متعددی که تماماً در خودسری و ستیزه گری و برادرکشی و ستمگری و نابرابری و نابرادری بودند، روحیه الفت و مواخات ایجاد کند و روح انحصارگرایی قبیله ای، تفرقه، تنافر، قتل، غارت و تبعیض را در صحنه اجتماعی و جغرافیایی انسانی و ی عربستان بزداید و شرک را به توحید مبدل سازد و شرک نه تنها در مراتب اعتقادی بلکه در مراتب اجتماعی جای خود را به وحدانیت و یکسانی بدهد. از این رو ندای برادری پیامبر اسلام درصدد بود که شرک اجتماعی را به توحید اجتماعی مبدّل کند و آن را با عقیده به توحید اعتقادی و ایمانی همراه ساخته و در سایه توحید اعتقادی اجتماعی قسط و عدالت اجتماعی را که هدف رسالت الهی پیامبران است محقق سازد.

پیامبر(ص) از همان آغاز بعثت  کوشید تا وحدت اعتقادی را اساس همه پیوند های اجتماعی مسلمین قرار دهد . توفیق پیامبر در این زمینه شگفت آور می باشد .پیامبر (ص) در همان حال  که بر ریشه های عمیق تعصبات قبیله ای در اعماق شخصیت مسلمین آگاه بود، در صدد بود تا با بهره گیری از قالب های همبستگی سنتی و ریختن محتوای جدید در آن قالب ها ، هم در راستای زودن سنت های جاهلی قدم بردارد و هم از شکل و صورت برخی از آن سنت ها در راستای تعمیق همبستگی ، میان مسلمانانی که علی رغم مسلمان شدن همچنان به تعصبات قومی  وابسته بودند ویا در اسارت آنها به سر می بردند سود جوید . عقد اخوت یکی از بارزترین ت های حضرت رسول در این زمینه بود.ممکن بود علی رغم پیوستگی ها و همبستگی دینی ، گاه بروز تعت و برخوردهای درونی ،تعصبات قومی و دسته بندی شمالی ، جنوبی اوسی یا خزرجی را در انصار و عرب شمالی را در مهاجرین زنده می ساخت. یکی از راه های تقلیل چنین ارتجاعی و نیز یکی از تدابیر مهم برای نفوذ دادن تعصب هم پیمانی  به جای تعصب قومی به درون شخصیت افراد ، عقد اخوت بود.

این عملکرد در موارد ذیل احساس همبستگی و مسئولیت می کردند :

1- مساعدت و یاری  همدیگر در دشواریهای ی ، اقتصادی و اجتماعی

2- مراقبت متعصبانه از یکدیگر در میدان های جنگ

3- تعصب شدید نسبت به خانواده های یکدیگر پس از شهادت یا مرگ طبیعی یکی از طرفین

4- یاری متقابل به هنگام بیماری یا تنگدستی

نکته اصلی در این ماجرا ، عقد اخوت پیامبر (ص )  با علی (ع )  بود . آنچه در نگرش اجتماعی به عقد اخوت میان پیامبر و علی (ع) اهمیت دارد ، این است که عقد اخوت میان اوس یا خزرج بسته می شد . معضل تحریک عواطف دو گروه انصار پیش می آمد و پیامبر با انتخاب علی ، هم بر انحصار همتایی او با خود تاکید کرد و هم از بروز بحران  و تحریک تعصبات جاهلی ممانعت به عمل آورپیغمبر اکرم میان هر یک از مهاجرین و انصار عقد اخوت بست‏ و طبق قاعده باید میان علی علیه‌السلام که از مهاجرین است و یکی از انصار عقد اخوت برقرار بکند ولی با هیچیک از انصار عقد اخوت برقرار نکرد . نوشته‏اند که علی علیه‌السلام نزدپیغمبرآمد و فرمود : یا رسول الله ! پس‏ برادر من کو ؟ شما هر کسی را با یکی برادر کردید. برادر من کو ؟ نا اخوک . این یکی از بزرگترین افتخارات‏ امیرالمؤمنین است که نشان می‏دهد امیرالمؤمنین در میان صحابه پیغمبر یک‏ وضع استثنائی دارد ، او را نمی‏شود با دیگران همسر کرد ، هم تراز و قرارداد ، و الا خود پیغمبر علی القاعده باید مستثنی باشد و تازه اگر هم‏ مستثنی نباشد ، پیغمبر هم از مهاجرین است و باید با یکی از انصار عقد اخوت ببندد ، و علی علیه‌السلام هم با یکی از انصار . ولی نه ، میان خودش و علی علیه‌السلام عقد اخوت بست . این بود که این سمت برادری و این شرف‏ برادری برای همیشه برای علی علیه‌السلام باقی ماند و خود حضرت از خودش به‏ این سمت یاد می‏کند و دیگران هم می‏گویند : اخو رسول الله برادر پیغمبر . علی پسر عموی پیغمبر بود از نظر نسب ، ولی می‏گویند برادر پیغمبر . به‏ اعتبار همین است .ضمنا باید دانست که این پیمان را رسول خدا(ص) دو بار یکى در مکه و میان مسلمانان مکه و قریش و دیگرى در مدینه و میان مهاجرین از یک طرف و انصار از یک سو بست، و در هر دو مرتبه على بن ابیطالب را برادر خود گردانید. و این را هم بدانید که داستان پیمان برادرى و اخوت على(ع)را با رسول خدا(ص)در مکه و مدینه بیش از بیست نفر از سیره نویسان و محدثین اهل سنت در کتابهاى خود نقل کرده‏اند.از جمله: کتاب الصحیح من السیره، ج 3، ص

منابع

1-تاریخ تحلیلی اسلام ، غلامحسین زرگری نژاد ، قم ، آیت عشق ،1383

2-تاریخ صدر اسلام ، غلامحسین زرگری نژاد، تهران، سمت، 1378

3-سیره ابن هشام ، ج1، سید هاشم رسولی، تهران، کتابچی، 1375

4-سیره ی پیامبر (ص) (گفتگو ابراهیم برزگر) تاریخ تحول دولت در اسلام و ایران

5-دیپلماسی و رفتار ی اسلام، سید محمد ، تهران، مرکز بازشناسی اسلام وایران ، 1382

6-دین و دولت در اسلام، غلامرضا ظریفیان شفعیی، تهران، میراث ملل، 1376

7- فقه ی، یوسف قرضاوی، عبدالعزیز سلیمی، تهران، احسان، 1379

8- فصلنامه علمی و فرهنگی و اجتماعی قلم، شماره 24 و 25، بهار 1385

9- مقالات عدالت و حکومت داری ، سیاوش صیحی

10- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب الاسلامیه ج1

پادشاه کشور فضل

بخش پایانی

دکتر فاطمه تقوایی ^*[1]

(تأملی برتلاش خواجه نصیرالدین طوسی وشاگردانش در توسعه فرهنگ ایرانی)

خواجه نصیرالدین طوسی وشاگردانش

     آنچه که مسلم است اینست که خواجه نصیرالدین در این مرکز به تدریس و تعلیم افراد همت گماشت. در مجتمع علمی رصدخانه، علمای شیعی، سنّی و مسیحی به تعلیم و تعلم اشتغال داشتند. ازجمله کسانی که درسالهای پایانی عمرخود به مراغه رفت وآنجا دیده ازجهان فروبست،ابن­العبری نویسنده کتاب تاریخ مختصرالدول است که محضردرس خواجه نصیر رادرک نمود.(ابن العبری،10:1377) کمال­الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی نیز که ادیب، فقیه وفیلسوف وازمتکلمین معروف تشیع بود فلسفه را درنزد خواجه نصیرالدین طوسی فرا گرفت واحتمالا خواجه نیزازدانسته های اوبهره مند گشته است. (شیرین بیانی،1381 :643/2)

     هرکدام ازشاگردان خواجه نصیر، خودبزرگانی بودند که بعدها نیز با استفاده ازعواید اوقافی که بزرگان دیگربه آنها اختصاص میدادند به تربیت شاگردانی پرداختند واینگونه زنجیره احیای فرهنگ ایرانی باکمک منابع مالی ناشی از اوقاف حفظ گردید. ازجمله علامه قطب الدین شیرازی که بعدها ازموقوفات خواجه رشیدالدین فضل الله هم عوایدی نصیبش گردید(خواجه رشیدالدین فضل الله، مکاتبات رشیدی، 1945م  :56 )و "در جمله علوم بحرى بود بى‏کرانه"، (کاشانی،1384:118)شاگردی بنام کمال الدین فارسی داشت که درمراغه نزد وی تلمذ کرد. اگرچه قطب­الدین مطلب مبسوطی درباره شناخت نور ننوشته است اما کمال­الدین ازاندیشه های راهنمای استاد استفاده کرده وآن رادرکتاب مفصلی که درشرح وتفسیر اثر ابن هیثم  درباره شناخت نور (کتاب المناظر) نوشته وبسط داد. (ریپکا،1385 :638/5) بنا بر روایت افلاکی، قطب الدین شیرازی بعدها نیز مدتی تدریس مدرسه ای که معین الدین پروانه در قیصریه ساخته واملاکی را برای راتبه وادرار» مدرسین وطلبه های آن تعیین نموده بود به عهده داشت. (افلاکی،1362 :812-811/2)

     شیخ جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر حلی از تحصیل کردگان این مرکز و تربیت یافته خواجه نصیرالدین طوسی بود. (الشیبی، 1380:107) علّامه حلّى (648- 726ه.ق) از علماى بزرگ شیعه و از مروّجین این مذهب، صاحب کتب عدیده در فقه و اصول و کلام بود،که احتمالا بسیاری  ازآنها درمدارس تدریس میگردید.

اثیرالدین مفضل بن عمر ابهری (متوفی 663ه/1264م) نیز معاصر و همکار خواجه نصیرالدین طوسی در رصد خانه مراغه بود وی علوم ریاضی را علم نظری خواند و آن را به چهار شاخه اصلی هندسه، حساب، موسیقی و هیئت تقسیم کرده است. فعالیت های وی در زمینه ی ریاضی، هندسه، فلسفه، منطق و نجوم بوده است. (صفا‏،1378 :347/3)

     یکی ازشاگردان بنام خواجه نصیر، نجم­الدین­على­ابن­عمر­بن­على القزوینى معروف به کاتبی و دبیران»(متوفی 675 ه.ق) ازعلمای ریاضی ورصد وازحکما وفقهای شافعیه و ازمدرسین معروف عصر خود بشمارمیرفت. وی ازجمله کسانی بود که خواجه وی را به مراغه وهمکاری در رصدخانه طلبید زیرا " نجم الدین در میدان علم و کمال از فضلاء زمان گوى مسابقت مى‏ربود" وی رسالاتى در منطق دارد که بین علماى بعد بسیارمعروف گشت ومورد استفاده مدرّسان و معلّمان بود. از آن جمله است عین القواعد» در منطق و کتاب معتبر دیگر او در منطق کتاب شمسیه» است که آنرا براى شمس الدین محمد صاحبدیوان نوشته و باسم او شمسیه نامیده است. غیر از تألیفات مذکور آثارى دیگر نیز در حکمت داشته، ازجمله کتابحکمه العین»که شرح هایی برآن نوشته شد وازجمله کتب درسی متداول میان طالبان حکمت گردید .( خواندمیر، 107/3 ونیزعبدالطیف قزوینی، 1386  :169)  همام الدین تبریزی نیز ظاهرا زمانی از شاگردان خواجه نصیر بوده است

     ازدیگر شاگردان وی باید از ابو محمدرضا بن فخرالدین محمدبن رضی الدین محمدحسینی افطسی آبی» نام برد که ازسادات شهرآوه وفقیه ونقیب ودوران خودبود.وی که درابتدا شاگرد خواجه نصیرالدین بود بعدها به فراهان رفت ودرآن حدودبه شغل قضا وت اشتغال داشت .( مدرس رضوی، 1354 :8-247)

      ذکرنام تمام دانشمندان وشاگردانی که یا باخواجه در رصد همکاری داشته اند ویا برای دیدن خواجه نصیربه مراغه آمده اند دراینجا به تطویل میکشد. ابن فوطی فهرستی طولانی ام آنها ومختصری ازشرح حالشان را درکتاب مجمع الآداب ومعجم الالقاب ذکرنموده است که نشان ازوسعت حوزه علمی آنجا دارد. بنا به گفته خواجه رشید: "در زمان اباقا نزدیک به صد دانشمند در این رصد خانه تربیت شده بودند،" (خواجه رشید الدین فضل الله، جامع التواریخ ،1362: 1098/2) که قطعا هیچگونه دغدغه ای درباب تامین هزینه های تحصیل وزندگی نداشتند.آنان درحجره هایی که برایشان درجنب رصدخانه تعیین شده بودودرکمال آرامش به مطالعه وتصنیف کتب میپرداختند.

       برای تاکیدبیشتربرنقش خواجه درحفظ وتوسعه فرهنگ ایرانی باید متذکر شد که گذشته ازکتب عربی که وی تالیف نمود تعداد زیادی ازتالیفاتش نیز به زبان فارسی بود که باموضوع این پژوهش ارتباط می یابند ولازم است به­طورمختصربه­آنها پرداخته شود. مشهورترین تألیفات فارسى خواجه یکى اخلاق ناصرى از کتابهاى مشهور درموضوع اخلاق است که تحریر آن "در وقتى اتفاق افتاد که بسبب تقلب روزگار جلاى وطن برسبیل اضطرار اختیار کرده بود و دست تقدیر او را بمقام قهستان پاى بند گردانیده‏"(طوسی،1413ه ق: 4-3) این کتاب بنا به درخواست ناصر الدین عبدالرحیم بن ابى منصورمحتشم قهستانى در سال 633 هجرى در روستاى قاین نگاشته شده است. تکمیل و ترجمه اخلاق محتشمى نیز کتابى است در اخلاق که یکى از علماى اسماعیلیه به نام ناصر الدین محتشم با تکیه برآیات قرآن احادیث شریف نبوى و روایات ارزشمند، نگاشته است وجمعى از دانشمندان وبزرگان اسماعیلیه آن را به­خواجه نصیر­الدین طوسى به منظورتکمیل­وترجمه آن ارائه مى‏دهند که خواجه بنا به درخواست آنان اقدام به تکمیل و ترجمه آن مى‏کند. بعنوان نمونه ای ازاین آیات وترجمه خواجه نگاه کنیدبه: (طوسی،1377: 26) دیگر اساس­الاقتباس»در منطق که با نوشتن آن به زبان فارسى درسال 642 هجرى، پایه نگارش این علم را بدین زبان هم استحکام بخشیده است. (طوسی،1373: 5) واوصاف الاشراف» درتصوّف رساله‏اى مختصر به زبان فارسى درباره اخلاق عرفا و زهّاد که به گفته خواجه نصیر بنا به درخواست ومیل شمس­الدین محمدجوینى نگاشته شده است(طوسی،1373: 4) این کتاب حاوى شش باب است. کتاب الظفر درجبر ومقابله،(طوسی،1361: 476)

    رساله آغازوانجام(طوسی،1374: 3-4) یاتذکره که درعلم روانشناسی وبه زبان فارسی نگاشته شده است. (طوسی،1374: 4-3)  تصورات یا روضه­التسلیم که درعلم حکمت است.(طوسی، 1363:  3)  رساله اثبات واجب رساله مختصرى است به زبان فارسى که درآن چهار دلیل به طریقه متکلمان و سه دلیل به طریقه فلاسفه وحکما براى اثبات واجب تعالى (واجب الوجود) آورده شده است. (طوسی،1361: 508) کتاب تنسوخ نامه ایلخانی یا الجوهر دراوصاف و ویژگیهاى احجار کریمه وسنگهاى گرانبها و گوهرآلات. خواجه دلیل تالیف کتاب را اینگونه ذکر میکند:" چون پادشاه جهان به این ضعیف التماس‏ کرد، که تألیفى مى‏باید پرداخت‏  در معرفت انواع جواهر معدنى و غیر آن از چیزهاء طرایف که بحضرت ما مى‏آورند،»  و کیفیّت تولّد، و سبب حدوث آن‏  از بهترین و بدترین و شبه هریک، و خاصیّت و قیمت آن، و محافظتشان، بشرحى‏  تمام بنویس، و بما عرضه دار. و چون استعداد آن پادشاه‏  در تحصیل شرف نفس و تشوّق ‏او بحکمت تفرّس مى‏نمودم، و صدقرغبت او باین علم شریف مى‏دانستم، این کتاب جمع کرده شد ، از گفتار حکماء متقدّم‏ و آنچه این بنده‏ را بتجربت معلوم شده بحکم ممارست. و آنچه از معتمدان و اصحاب تجارب بطریق تسامع معلوم شده است، بدان الحاق کرد. و این کتاب را تنسوخ‏نامه‏ ایلخانى نام نهاد چه هرچه بخدمت پادشاهان تنسوق‏  آورند، آنجا  یاد کرده شود. ان شاء اللّه تعالى بنظر بزرگوار  ملحوظ گردد، و بسمع رضا اصغا فرماید "(طوسی ، 1363: 4)

     ترجمه کتاب الأدب الصغیر» اثر ابن مقفع از زبان عربی به فارسی، که این کارنیز بنابر درخواست ناصرالدین محتشم بوده است. ترجمه و شرح مسائل غامض کتاب زبدة الحقائق» اثر عین القضاة همدانى» که این کار نیز بنابردرخواست ناصرالدین محتشم انجام مى‏شود.  این کتاب بعد ازکتاب شفاء» بزرگ‏ترین ومهم‏ترین‏کتاب درزمینه منطق محسوب مى‏شود و حاوى نه مقاله است معیارالاشعار» در عروض و قافیه. کتابى است به زبان فارسى که پیش از این به رسالة العروض» موسوم بوده است. خواجه این کتاب را درسال 649 به رشته تحریر در مى‏آورد. قدیمى‏ترین نسخه آن ضمن مجموعه آثار خواجه نصیرالدین طوسى درکتابخانه دکترمحمود نجم آبادى، موجود است. خواجه نصیرالدین کتب دیگرى هم درمنطق دارد مانند کتاب تجرید وکتاب مقولات عشر به فارسى. کتب معتبر ومتعدد دیگرى در نجوم و ریاضیات دارد که قسمت بزرگى از آنها بفارسى است ازجمله این کتابهاست، بیست باب­فى­معرفةالاسطرلاب­به­فارسى(تلخیص­خواجه­ازصدباب­خوددرباره اسطرلاب)،ترجمه وتفسیرثمره (یا صد کلمه) بطلمیوس القلوذى به فارسى درباره احکام نجوم، رساله معینیه در نجوم بفارسى و مشتمل برچهار مقاله است. خواجه این کتاب را به تاریخ 632 هجرى در قهستان به نام ابوالشمس معین­الدین بن­ناصر­الدین محتشم» به رشته تحریر درآورده است. حل مشکلات معینیه درنجوم بفارسى یا حل مشکلات الرسالة­المعینیه» که خواجه آن را به خواست معین­الدین درقهستان مى‏نگارد. رساله‏ ردّ بر مصادره اقلیدس دراصول هندسه، جامع­الحساب،  زبدة­الهیئة به فارسى که کتاب مختصرى است درعلم هیئت وبه زبان فارسى نگاشته شده و مشتمل برسى فصل است. کتاب تحصیل درعلم نجوم، کتاب البارع در معرفت تقویم وحرکات افلاک یا مختصر فى معرفة­التقویم که خواجه آن را که معروف به سى فصل» است. در سال 658 ه بعد از شروع به ساختن رصد خانه مراغه و به زبان فارسى نگاشته است. مدخل­الى­علم­النجوم که مجموعه‏اى است منظوم به زبان فارسى در علم نجوم. اختیارات مسیرالقمر نیزمنظومه‏اى است به زبان فارسى که بروزن بحررمل، مثمن، محذوف یا مقصور ودرباره اختیارات حرکت قمر واحوال آن سروده شده است. رساله دربیان صبح صادق به فارسى، ترجمه صورالکواکب ابوالحسین­عبدالرحمن­صوفى ریاضى‏دان بزرگ قرن چهارم به فارسى، تذکره نصیریه به فارسى در هیئت. فصول نصیریه کتاب کوچکى است در باب اصول عقاید که به زبان فارسى نگاشته شده است ورکن­الدین محمدبن­على فارسى­گرگان آن را به عربى ترجمه کرده است. رساله دیگر دراثبات واجب، خواجه این­رساله رابه صورت مناظره­ترتیب داده است. شرح مرموزالحکمه»، مرموزالحکمه کتابى است به زبان عربى منسوب به ابو على سینا که شرحى فارسى تحت عنوان مزبور منسوب به خواجه نصیرالدین طوسى دارد. رساله در موجودات و اقسام آن که رساله‏اى مختصر به زبان فارسى است. رساله‏اى در نفى و اثبات نیز رساله کوچکى به زبان فارسى است. روضة­القلوب، رساله مختصرى در موردحقیقت»که به زبان فارسى­نگاشته شده است. تحفه، رساله‏اى به­زبان فارسى درموردمعرفت نفس». رساله خلق اعمال، به زبان فارسى. رساله‏اى دراشارات به مکان وزمان آخرت، رساله کوچک دیگری است به زبان فارسى.

 ترجمه کتاب صور الکواکب» اثر ابوالحسین عبدالرحمن بن عمرصوفى، متوفى به سال 376 هجرى. ذیل تاریخ جهانگشاى جوینى وسرودن ابیاتی که اکثرا فارسی هستند[2] وهمینطور نگارش با حروف ابجد رانیز به اونسبت داده اند. محصول علمی وتحقیقی مرکزعلمی نصیریه نیز تألیف وتهیه زیج ایلخانی» است. ابن فوطی سابق الذکر که خطی بسیارخوش داشت این کتاب را به خط خودنوشت. این کتاب به زبان فارسى است و مشتمل بر چهار مقاله است. مقاله اوّل در شناخت تواریخ، مقاله دوم درشناخت حرکت سیارات و مواضع آنها در خطوط طول و عرض و مسائلى از این قبیل، مقاله سوم در شناخت اوقات و مقاله چهارم در باقى اعمال نجوم و جدولهاى حرکات سیارات است.  علاوه بر کتب و رساله‏هاى علمى فوق‏الذکر، بین خواجه و برخى علما و غیر علما نامه نگارى­‏هایى شده که در کتب تاریخى موجود است برخی از این نامه ها که به زبان فارسی نگاشته شده اند از این قرار می­باشند. نامه‏اى به زبان فارسى به صدرالدین قونوى. نامه‏اى به زبان فارسى به اثیرالدین ابهرى.

نامه‏اى به زبان فارسى به شمس ­الدین کیشى.[3]

      نکته دیگرى که ذکرآن درینجا سودمند بنظر مى‏آید آنست که درین عهد موضوع تهیه کتاب از نظر درسى بسیار مورد توجّه بود و همین امرموجب آن مى‏شد که تلخیص کتابها و نوشتن شرح وحاشیه بر آنها و تألیف کتب مختصر ومتوسط ومفصل درعلوم مختلف اعم ازشرعى وعقلى وادبى بین غالب حکما و علما متداول باشد و حتّى بعید نیست که سبب دست زدن خواجه نصیرالدین طوسى بزرگترین دانشمند این عهد، به تحریرات مختلف ریاضى، خود همین امر بوده باشد.

     آنچه که اهمیت دارداینست که آثاروی درکنار زبان عربی غالباً به زبان فارسی غیر رسمی نوشته شده اند و از مقالات غیراسلامی، فلسفه یونانی وسنن پیش ازاسلام وباموضوعات اخلاقی پذیرفته شده درآئینه شهریاران ومتون کلاسیک درباری ایران مملو است .  اومیتوانست خود را با زبان رایج سازگارکند وواژگان مغولی وترکی را با فارسی ساده ترکیب کند ودرعین حال با فارسی عالی وعربی کلاسیک ازاندیشه های خود درفلسفه وکلام حمایت کند.

     رصدخانه مراغه طورى بنیانگذارى شده بود که بعد از فوت خواجه در سال 672 باز هم از کار نیفتاد و بعد ازو پسرش صدر الدین على و بعد پسر دیگرش اصیل­الدین حسن و پس ازو پسر دیگر خواجه یعنى فخرالدین احمد در عهد غازان خان ریاست این رصدخانه را بر عهده داشتند. بنابرین رصد مراغه در قسمت اعظم از دوره ایلخانان مغول در دست نصیرالدین و فرزندانش بود (ابن الفوطی، 1351  :443) مهمترین نشانه بارزی که ازتداوم واستمرار فعالیت فرهنگی درسالهای بعدی مراغه سراغ داریم کتاب منافع­الحیوان نوشته عبدالهادی­بن­محمدبن­محمودبن­إبراهیم­المراغی است درعلم حیوان‏شناسى به‏طور قدیم. یعنى‏ در وصف احوال و اخلاق و عادات حیوانات و شرح خواصّ ومنافع طبّى اجزا واعضاء آن‏ها که به نام غازان خان (سنه 694- 703) تألیف شده است، و نه فقط به نام او تألیف شده بلکه در عهد همان پادشاه ، درشهر مراغه استنساخ شده است این کتاب نسخه­ای مصورمیباشدونگاره های آن ازشاهکارهای هنرنقاشی وتذهیب وخطاطی است.(المراغی،1388: 21) لازم به ذکراست که اصل کتاب منافع الحیوان اثرپزشکی به نام ابن بختیشوع است که درزمان خلیفه المتقی دربغدادوبه زبان عربی نوشته شده بود وعبدالهادی درمراغه بین سالهای 696-699ه.ق آن را به زبان فارسی ترجمه کرد. این­کتاب مصورکه نسخه آن­درکتابخانه پیرمونت نیویورک نگهداری میشود دارای 94 نقاشی زیبا است که نشان ورنگ وبوی کاملا ایرانی دارد.(گری، 1369:25) با گفتاری چند ازمورخان  در باب مرگ خواجه نصیر الدین طوسی این بحث رابه پایان میبریم آقسرایی مینویسد:"اگرچه مستقر مکرمت و مقر عزت او مرکز مراغه بود اما از فوائد و تربیت او علما و فضلا  اطراف جهان بهرمند بودند. فایده مکاتبات و مراسلات و مصنفات او از روم و دیگر اطراف جهان منقطع شد." (آقسرایی، 1362 :120) مولف حبیب السیر نیز چنین تاثر خود را ازمرگ خواجه بیان میدارد:

نصیر ملت و دین پادشاه کشور فضل‏

یگانه‏اى که چو او مادر زمانه نزاد

به سال ششصد و هفتاد و دو بذو الحجه‏

به روز هیژدهم درگذشت در بغداد

(خواندمیر، 1380 :3/106)

نتیجه گیری

     تأسیس مرکز آموزشی نصیریه برای تدریس علوم ریاضی، علم طب و نجوم ودعوت از دانشمندان ادیان و مذاهب مختلف از دیگر مناطق برای تدریس در این مراکز، ثمره بینش‌ مدارای مذهبی ایلخانان و دانشمندان ایرانی است. خواجه نصیر که از منظر اقتصادی با حفظ ونجات اوقاف، سروسامانی به آن بخشید اجازه یافت عواید آن راصرف امورخیر وامورفرهنگی ودرراس همه ساختن رصدخانه کند.این رصد خانه تنها مخصوص رصد ستارگان و سیارات نبود، بلکه سازمان علمی مفصلی بود که در آن تقریباً تمام شاخه های علوم تدریس می شد و مشهورترین دانشمندان سده میانی در آن جمع شده بودند.اختر شناسی، فلسفه و حکمت، هندسه و طب علومی بودند که از اهمیت بسزائی برخوردار بودند و در مدارس این مرکز عظیم علمی تحت اشراف متخصصان آن رشته تدریس میشدند. خواجه نه فقط به اموررصدخانه مراغه ودانشمندان آنجا توجه داشت بلکه باعث ایجاد مدارس وگسترش وتوسعه آموزش علوم و گرایش بیشتر به علم‌آموزی شده و در رشد وپیشرفت وتربیت دانشمندانی پرآوازه نقش به‌سزایی داشته است. مدرسین حوزه نصیریه اغلب دانشمندانی بودندکه به زبان فارسی تدریس میکردند، شرح فارسی برکتابها مینوشتند و اشعارفارسی بسیاری ازآنان ازجمله خواجه نصیر الدین طوسی حکایت از رونق فرهنگی این مکانها است. اداره سیستم آموزشی نیز بدون استفاده از وقف قابل تصور نبوده است، چرا که عواید وقفی نه تنها صرف تهیه لوازم آموزشی می شده است بلکه همچنین اغلب برای مواد آموزشی ومعلمان و نیزبرای هزینه های دانش آموزان ودانشجویان به مصرف می رسیده است. درشرایطی که نابودی زیربناهای اقتصادی ایران به هیچوجه اجازه رشد آگاهانه وطبیعی مبانی اجتماعی وعلمی را به ایرانیان نمی داد، اگر حمایتها واقدامات خواجه نصیر وشاگردانش نبود هیچکدام ازتحقیقات وتالیفات علمی وحلقه زنجیره پس ازآن صورت نمیگرفت وفرهنگ ایرانی امکانی برای حفظ وتوسعه نمی یافت. ازآنجا که فرهنگ ایرانی پس ازحمله مغول دچارخلل گردیده بود، خواجه نصیر در صدد سروسامان دادن به این مرده ریگ درهم فروریخته برآمد وآنچه که ایران راسرپا نگاه داشت جوهرزندگی بودکه توسط وی دراین صحرای قفرچکانیده شد.

کتابنامه

ابن العبری، غریغوریوس بن هارون،  مختصرتاریخ الدول، ترجمه عبدالمحمدآیتی(تهران: علمی فرهنگی،1377)

ابن الفوطی، کمال الدین ابوالفضل عبدالرزاق بن تاج الدین بن احمد البغدادی. تلخیصمجمع الاداب فی معجم الالقاب،

تصحیح الدکتور مصطفی جواد،(دمشق:دارالکتب الظاهریه،1967م).

ابن فوطى، کمال الدین ابوالفضل عبدالرزاق بن تاج الدین احمدالبغدادی.الحوادث الجامعه والتجارب النافعه فی المائه السابعه، (بغداد :مکتبه العربیه،1351).

ابن طباطبا(ابن طقطقی) محمدبن علی. ترجمه محمدوحیدگلپایگانی،تاریخ فخری،چ پنجم(تهران: علمی فرهنگی،1389).

افلاکی، شمس الدین احمد.مناقب العارفین، به کوشش تحسین یازیجی(تهران:دنیای کتاب،1362)،ج1.

اقبال آشتیانی، عباس. تاریخ مغول، چ هشتم(تهران: امیرکبیر،1384.

الشیبی، کامل مصطفی. تشیع وتصوف تاآغاز سده دوازدهم هجری،ترجمه علیرضا ذکاوت

قراگوزلو(تهران:امیرکبیر،1380).

القاشانی، ابالقاسم عبدالله بن محمد. تاریخ الجایتو،تصحیح مهین همبلی(تهران: علمی فرهنگی،1384.

الکتبی، محمدبن شاکر.فوات الوفیات،(مطبعه سعادت علی بیگ:سنه تسع وتسعین ومائتین والف هجری) ج2.

به نام خدا

دانش آموز عزیز این تحقیق در مورد بررسی عوامل مهم در یادگیری و تأثیر این عوامل در پیشرفت تحصیلی شما می باشد. لطفاً به پرسشهای چهارگزینه ای توجه نموده و یکی را انتخاب نمایید.

1- چه عواملی موجب افزایش یادگیری شما می شود ؟‌

الف) تکرار مطالب درسی5                          ج) استفاده از فن آوری IT   5

ب) فعالیت گروهی در کلاس  5                   د) رفع اشکالات درسی توسط معلم 5

2- کدام یک از موارد زیر موجب ایجاد انگیزه در شما می شود ؟‌

الف) تشویق معلم در کلاس 5                            ج) آگاهی از نتیجه کار در هر مرحله از آموزش 5

ب) توجه به علایق دانش آموز در کلاس5            د) دادن اعتماد به نفس به دانش آموز 5

3- به نظر شما چه عواملی موجب ایجاد بی نظمی در کلاس می شود ؟

الف) عدم تخصص معلم در رشته مربوطه 5         ج) عدم توجه معلم به همه شاگردان 5

ب) عدم رعایت عدالت 5                                  د) روش تدریس معلم 5

4- کدام یک از موارد موجب پیشرفت تحصیلی در شما خواهد شد ؟

الف) برنامه ریزی 5                                      ج) داشتن انگیزه 5

ب) داشتن هدف 5                                                    د) داشتن وسایل کمک آموزشی 5

5- کدامیک از روشهای تدریس و یادگیری را انتخاب می کنید ؟

الف) روش فردی 5                                  ج) روش اجتماعی (گروهی ) 5

ب) روش رفتاری ( شرطی ) 5                       د) روش اطلاعات پردازی ( بارش فکری ) 5

اخبار انجمن

• برگزاری هفدهمین همایش انجمن

با یاری پروردگار یکتا، هفدهمین همایش سالیانه انجمن علمی-آموزشی معلمان تاریخ شهرستان­های استان تهران در روز پنج شنبه 15 آذر­ماه 1397، در سالن ولایت اداره کل آموزش و پرورش شهرستان­های استان تهران  برگزار خواهد شد. در این همایش، پس از تلاوت آیاتی از قرآن کریم و اجرای سرود ملی و نیز ارائه گزارش فعالیت­های انجام شده توسط خانم موفق رئیس انجمن، برنامه­هایی شامل سخنرانی دانشگاهیان، برگزاری مسابقه علمی، جلسه پرسش و پاسخ و برگزاری دوره ضمن خدمت نیز برای دبیران در نظر گرفته شده است.

• بیست و نهمین سفر علمی-آموزشی انجمن

بیست و نهمین سفر علمی-آموزشی اعضای انجمن به مدت 4 روز در دی­ماه 1397، برنامه­ریزی شده است. امید است با لطف خداوند بزرگ، این سفر هم مانند بیست و هشت سفر گذشته با موفقیت انجام گیرد. همکاران گرامی که تمایل به شرکت در این سفر را دارند، هر چه زودتر، با توجه به محدودیت ظرفیت کاروان انجمن، نسبت به ثبت نام خود هم­زمان با برگزاری همایش انجمن اقدام نمایند.

• برگزاری همایش سالیانه دانش آموزی انجمن

برگزاری همایش شاخه دانش­آموزی، برای اردیبهشت­ماه 1398 برنامه­ریزی شده است. همانند همایش­های گذشته، برنامه­های متنوعی شامل سخنرانی، مسابقه علمی دانش­آموزی، نمایشگاه دست­ساخته­ها و فعالیت های دانش­آموزان در نظر گرفته شده است.

• انتشارات انجمن

توزیع هفدهمین شماره مجله آوای تاریخ در همایش انجمن و نیز انتشار هفدهمین شماره پیام نامه دانش آموزی در اردیبهشت ماه 1398 انجام می­گردد.

به نام آفریننده هستی

سخن سردبیر

تلاش برای افزایش انگیزه دانش آموزان به درس تاریخ، همواره از اهداف انجمن می باشد.»

• با نام و یاد پروردگار دانا و توانا، هفدهمین شماره مجله آوای تاریخ تقدیم اعضا و همکاران گرامی می­شود. با پشتوانه توجه و علاقه اعضای محترم و با وجود امکانات بسیار محدود، همواره کوشش شده است که فعالیت­های انجمن به گونه­ای مستمر ادامه داشته باشد.
• تلاش برای افزایش انگیزه دانش آموزان به درس تاریخ، همواره از اهداف انجمن می باشد. از این رو، با به کارگیری روش های فعال و روزآمد تدریس تاریخ و توجه، پژوهش و بررسی بیشتر در مورد تدوین مناسب کتاب های درسی در جهت افزایش انگیزه دانش آموزان از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. ایجاد بستر لازم در راستای دستیابی به این مهم، رسالت آوای تاریخ است.
• در دوران هفده سال فعالیت مستمر انجمن، با برگزاری همایش­های سالیانه، نمایشگاه و عرضه کتاب، انتشار مجله آوای تاریخ، برگزاری
  دوره­های ضمن خدمت برای دبیران عضو و نیز انجام بیست و هشت سفر علمی-آموزشی به استان های کشور و بازدید از آثار و سایت های تاریخی و همچنین انتشار پیام نامه دانش آموزی و برگزاری همایش­های دانش آموزی و مسابقات علمی-آموزشی برای آنان، کوشش شده است در راستای اهداف انجمن گام برداشته شود. این فعالیت ها، همواره با پشتیبانی، کمک و مشارکت اعضای محترم انجمن صورت گرفته است که از همه آنان تشکر می نمائیم.
• انجمن از توجه و همکاری جناب آقای صیدلو مدیرکل محترم، جناب آقای سنجری معاونت محترم برنامه­ریزی و آموزش نیروی انسانی، جناب آقای شفیعی پور معاونت محترم آموزشی، جناب آقای شهبازبیگی معاونت توسعه و مدیریت پشتیبانی، جناب آقای سپهری رئیس اداره برنامه ریزی و جناب آقای سلیمانی کارشناس مسئول برنامه ریزی و آموزش نیروی انسانی و جناب آقای گلشن کارشناس مسئول دوره های آموزشی و جناب آقای بهشتی کارشناس ارتباط پردیس دانشگاهی، تشکر و قدردانی می کند.

همواره، مشتاق دریافت مقاله و پیشنهادات همکاران گرامی هستیم.

        نازنین موفق

سرپرسی سایکس مستشرق انگلیسی

سرپرسی مولسورث (موورت) سایکس، ایران شناس ، مستشرق، مورخ
ونویسندۀ انگلیسی است . که در 28 فوریه 1867م وشوال 1283 /9 اسفند 1245 هـ ش در
روستای برومیتون از کنتربوری به دنیا آمد وتنها پسر کشیش و یلیام سایکس که در ارتش
انجام وظیفه می کرد وهمسرش ماری موورت بود . او تحصیلات مقدماتی را در آموزشگاه رگبی
گذراند ودر کالج سلطنتی نظامی سندهورست به تکمیل تحصیلات خود پرداخت.[1] وی پس
از کار در نظام وکسب چندین رتبه نظامی پستش به هندوستان افتاد از همان زمان چون
علاقه ی زیادی به دیدن کشور ایران داشت چندین بار ازایران وبلوچستان دیدن کرد وبه
آموختن زبان فارسی همت گماشت وتا حدی در این امر پیشرفت حاصل می نماید .در فاصله
زمانی که در هند بوده است بیشتر اوقات فراغت خود را به اکتشاف درکوه های کشمیر
ولاداخ گذراند. [2]

سایکس در سال 1893 به دستور دولت متبوع خودعازم ایران شد.
وی بعد از ورود به ایران شب ها وساعات بیکاری روز به فراگرفتن زبان فارسی می
پرداخته وپس از چندی کاملاً دراین زبان تسلط واحاطه حاصل می کند. [3]

سایکس دراکتبر 1894 کنسولگری انگلیس در کرمان را تاسیس می
نماید در حالیکه 27 سال داشت که پایگاهی دیده بانی در برابر حکومت روس ها به سوی
جنوب به شمار می رفت تاناظر رویدادها باشد ووقایع را به وزرات خارجه در هند گزارش
دهد. ودولت انگلستان به وی عنوان کنسول اعطا کرد. [4] در
همین سال هنگام جشن تولد ناصر الدین شاه به تهران می آید وبه حضور شاه می رسد خود
وی دراین باره می نویسد:

وزیر مختار بریتانیا نگارنده را حضور ناصرالدین شاه معرفی
می کند واو نیز راجع به نقاط دور دست کشور خود سوالات مفصلی از من نمود واز
توضیحات اینجانب اظهار مسرت وخوشوقتی کرده وگفت :

اخباری که افسران انگلیسی دراختیار من می گذارند به مراتب
مفیدتر از اطلاعات مامورین ایران می باشد. »

سایکس یکسال بعد یعنی در سال 1895 میرشاهداد راهزن مسلح
بلوچ را که در سال 1891 سرگرد مویر انگلبی را مجروح کرده بود دستگیر وبه افسران
اعزامی حکومت هندوستان تسلیم می کند. در سال 1896 هنگام انعقاد کمیسیون سرحدی کلات
با هیئت نمایندگی انگلیس که به ریاست سرهنگ طوماس هلدیخ به ایران آمده بود شرکت می
نماید. [5]

سایکس در سال 1896 به تهران بازگشت وزمستان را در سفارت
انگلستان سپری کرد ودر این مدت به نوشتن گزارش خود دربارۀ ماموریت کارون اشتغال
داشت وبه مطالعه درمورد ت ایران پرداخت فرمانفرما درآن هنگام در تهران بود
وسایکس را به بسیاری از مقامات بلند پایه معرفی کرد.[6]

درفوریه 1897 هم هنگامیکه ابوالقاسم خان ناصر الملک برای اعلام سلطنت مظفر
الدین شاه به انگلستان می رود از طرف دولت بریتانیا مامور پذیرایی او می شود.[7]

ودراواخر اکتبر 1897 حکومت هند به سایکس دستور رسمی داد که ازبنادر خلیج فارس
بازدید کند و گزارشی درباره گستره زیان هایی که شیوع طاعون درهند به تجارت
انگلستان وهند وارد کرده بود به حکومت هند بدهد ودربارۀ تجدید نظر دربارۀ نرخ هایی
که شرکت تلگراف هند واروپا دریافت می کند اظهار نظر کند. [8]

در سال 1898 چون روسیه تزاری به افتتاح کنسولگری سیستان مبادرت می کند سایکس
نیز مامور تاسیس قنسولگری انگلیس می شود.[9] این
اقدام به خوبی بر انگلیسها آشکار کرد که جنوب شرقی ایران درانحصار ایشان نیست وکار
عمدۀ او در آنجا پاییدن همکار روسیش بود.[10]

درسال 1900 دولت بریتانیا با بوئرهای افریقای جنوبی واردجنگ شد. دراین زمان
سایکس به عنوان کنسول در کرمان انجام وظیفه می کرد او در پاییز 1900 تقاضای مرخصی
کرد و با آن موافقت شد. بنابراین به طور شخصی در جنگ های آفریقای جنوبی شرکت ودر
سال بعد به عنوان قهرمان زخم خورده به انگلستان رفت دراین سفر با ایولین سیتون
دختر سرهنگ بروس اوترم سیتون ازدواج کرد. که حاصل این ازدواج 6 فرزند بود.[11]

سرپرستی سایکس از 1905 تا 1913 سرکنسول انگلیس در خراسان بوده وماموریت او
درمشهد مقارن همان ایامی بوده است که روسیه تزاری ودولت انگلیس درنتیجه معاهده
منحوس 1907 وتعیین مناطق نفوذ در ایران ، با یکدیگر موافقت وهماهنگی داشته اند. [12]

در اواخر آوریل 1906 سایکس وخانواده اش مشهد را برای استفاده از سه ماه مرخصی
در انگلستان ترک نمودند عزیمت وی وخانواده اش از ایران سبب شد که از مشاهدۀ انقلاب
مشروطیت و حوادث آن دراین شهر محروم بماند. پس از قتل عام مردم مشهد توسط روس ها،
سایکس ترتیبی داد تا یک هنرمند ایرانی کاریکاتوری از این حادثه ترسیم کند که حاشیه
آن آراسته به ابیاتی حاکی از کشتار مردم بی گناه به دست روس ها بود. کاریکاتور به
هند فرستاده شد ودر رومه ها به چاپ رسید تا به مسلمانان هند نشان دهد که اگر
روزگاری تحت سلطۀ روس ها در آیند چه چیزی در انتظار آنها خواهد بود. [13]
انگلستان به سبب شرایط جدید جهانی و به منظور جلوگیری از قدرت ونفوذ آلمان در آسیا
بدون اطلاع ایران با روسیه توافق نامه 1907 را امضا کرد که به موجب این قرارداد
ایران به سه منطقه بی طرف، روسی و انگلیسی تقسیم می شود و به عقیده ایرانیان به
رسمیت شناختن اصول عمده ی کنوانسیون 1907 م /1325 هـ . ق ، انگلیس و روسیه به
عبارت دیگر تقسیم ایران به مناطق نفوذ روسیه و انگلستان بود. این نه تنها کنترل
ی بلکه کنترل نظامی ایران را در برداشت و سپهدار ایران را به قید کامل بندگی
درآورده است و سایکس سرگرم تشکیل یک نیروی نظامی – پلیسی در کرمان وفارس بود. روسها دست اندر کار افزایش
تعداد افسران و افراد قزاق بودند وایرانیان دریافتند که کشورشان به تحت الحمایگی
انگلیس و روسیه درآمده است.[14]

سایکس در بیست ونهم مارس 1912 سالداتهای تزار ، گنبد مطهر حضرت رضا را بمباران
می کنند، سایکس درمشهد اقامت داشته ودر تاریخ ایران که بعدها تالیف نمود می نویسد:
چون نتوانستم از عملیات قزاق ها تزاری جلوگیری به عمل آورم . ناگزیر به این
اقدامات خشونت آمیز اعتراض نمودم. [15]

او در آغاز جنگ بین المللی اول فرماندار نظامی (سوت تامپتون) شد وسپس جزء لشکر
لاهور در فرانسه ماموریت یافت . در 1915 م به سرکنسولگری ترکستان چین تعیین شد، در
اثنای همین ماموریت بود که در ژانویه 1916 م /ربیع الاول 1334 به او دستور داده شد
که بی درنگ روانه دهلی گردد.[16] او
در دهلی به فرماندهی پلیس جنوب ایران منصوب گردید و بلافاصله عازم ایران شد .
کریستوفر سایکس  در کتاب واسموس یا لارنس آلمانی»
دربارۀ چگونگی واهداف این ماموریت می نویسد: سرپرسی سایکس مامور بود که نظم
وانضباط را در قوه جدید التاسیس از هرجهت تقویت کند تا افراد پلیس جنوب ماموریت
های محوله را بی چون وچرا به نحو احسن انجام دهند شاید بعضی باور نکنند که سایکس
برای انجام ماموریت فقط به سه نفر انگلیسی وبیست و پنج سوار هندی روانه ایران شد
واسلحه ومهمات او تنها عبارت از یک عراده توپ کوهستانی ویک دستگاه توپ مسلسل بوده
است. سایکس در16 مارس1916میلادی (6 ذیقعده 1335 ) در بندرعباس پای به خشکی نهاد و
هدف از این ماموریت به گفته ی خود سایکس ایجاد نیرویی بود از افراد محلی به منظور
احیای نظم و قانون در خدمت منافع روس و انگلستان.[17] ودر
ظرف بیست وچهار ساعت، پنجاه و سه تن سرباز استخدام نموده بلافاصله با تشریفات خاصی
پرچم اداره پلیس جنوب را به اهتزاز در می آورد وهمین که اسلحه و مهمات به اندازه
کافی تامین می شود یک تیپ در کرمان ویک تیپ در فارس و یک هنگ در بندرعباس مستقر می
سازد.[18]

درزمان نخست وزیر وثوق الدوله ژنرال سرپرسی سایکس فرمانده پلیس جنوب توانست در
عرض هشت ماه کرمان و سیستان و بلوچستان وتقریبا کلیه نواحی جنوب ایران را از وجود
عناصر آلمانی پاک ومجدداً تحت نفوذ بریتانیا در آورد . در سپتامبر 1916 به نیروهای
قزاق ژنرال باراتوف که اصفهان را تصرف کرده بودند بپیوندد بعد از شکست عشایر
تنگستانی وتصرف کامل ایالت فارس در ماههای اکتبر ونوامبر 1916 ژنرال سایکس به
اتفاق عبد الحسین فرمانفرما والی آن ایالت وارد شیراز شد ونیروی ژندارمری فارس را
که آخرین هسته مقاومت در جنوب را تشکیل می داد خلع سلاح کرد. در 21 مارس 1917
نیروی پلیس جنوب از طرف وثوق الدوله نخست وزیر طرفدار انگلیس به طور پنهانی به رسمیت
شناخته شد .[19]

پلیس جنوب وتشکیلات آن در ذهن ایرانیان وطن دوست وملی نشانی آشکار از خلق وخوی
استعماری انگلستان بود تا جائیکه در آن زمان فریاد رومه های ایران از دست
انگلیسها بلند است.

انگیزه های سایکس
در تالیف تاریخ ایران

 هر
چند در اغلب آثاری که از سرپرسی سایکس نام برده شد، میتوان ردپایی از نوع نگاه او
درباره مردم ایران پیدا کرد ، اما مسلماً بینش تاریخی ویا تاریخ نگاری او بیشتر در
کتاب، تاریخ ایران وی تبلور یافته است. بدون تردید سایکس نیز مثل خیلی از
نویسندگان دیگر انگلیسی انگیز های مختلفی در نوشته های خود داشته است که دراین
قسمت سعی می شود از انگیزه ها و اهداف او در تالیف تاریخ ایران» سخن گفته شود.

نخستین هدفی که خود سرپرسی سایکس در
تالیف کتاب مذکور مطرح می کند جبران خلافی است که در مدت یکصد سال اخیر از عدم
تدوین چنین کتابی به وجود آمده است. [20]

آنچه از محتوای مطالب کتاب او می توان
فهمید، انگیزه های گوناگونی است که به صورت آشکار وپنهان به آن ها اشاره شده است .

سرپرسی سایکس انگیزه نخست خود از تدوین
این کتاب را آگاهی بخشیدن به هم قطاران خویش که در ایران وکشورهای مجاور آن مشغول
خدمت بودند، می داند. البته به نظر می رسد که دراین هدف سایکس، دو دلیل توجیهی
مدنظر بوده است ، نخست این که مامورین دولت انگلیس با آگاهی وشناخت کافی از موقعیت
جغرافیایی ، تاریخی، فرهنگی ودینی منطقه بهتر می توانستند به ماموریت خود جامه عمل
بپوشانند، دوم این که سایکس در مطالعات گسترده خود به این نتیجه رسیده بود که
ایران در تاریخ گذشته خود(پیش وبعد از اسلام) در تحولات و روابط ی ، تجاری
وفرهنگی کشور های آسیایی وحتی در کشورهای اروپایی(از طریق یونان وروم در پیش از
اسلام واز طریق جنگ های صلیبی بعد از اسلام) نفوذ وتاثیر قابل ملاحظه ای داشته است
. سایکس از این عقیده خود در کتابش به طور مکرر سخن گفته است ایران در مدت چندین
قرن براحوال یونان ودولت روم و بالنتیجه براحوال اروپا تاثیر ونفوذ کلی داشته است»
اروپاییان و آمریکاییان . پی به تاثیر عمیقی بردند که ایران در تمدن وصنایع
وفنون ما در ادوار گذشته داشته است »

تقریبا اکثر کسانی که از سوی دولت انگلیس
به ماموریت های گوناگون ی ، نظامی و یا فرهنگی به کشورهای دیگر اعزام می شدند،
برخود فرض وواجب می دانستند که از آن منطقه اطلاعات وسیع ، عمیق ودقیقی برای دولت
خود دردرجه اول وبرای مردم انگلیس دردرجه دوم در قالب کتاب ، گزارش ، سیاحت نامه
وغیره ارسال نمایند. مهم ترین هدف این قضیه ایجاد انگیزه ورغبت زاید الوصف جهت
حضور دولت ومردم انگلیس در منطقه مورد نظر که با آگاهی و شناخت کافی توام باشد ،
بود، به تعبیر دیگر، استعمار آگاهانه هدف وانگیزه اصلی آن مکتوبات به حساب می آمد.

سرپرسی سایکس که به دولت خود وفادار وبه
مردم خود عشق می ورزید وآن ها را هادی افکار عمومی جهان میدانست ، انگیزه دیگر خود
را که مهم تر از اهداف اولی است چنین بیان می کند که بدون اطلاع از افکار واندیشه
های تاریخی ، مذهبی، ی واجتماعی آنها نمی توان به طور صحیح ومتقن در خصوص آن
مردم قضاوت کرد . ایشان اظهار امیدواری می کند که این کتاب برای دولت ومردم انگلیس
در این خصوص مثمر ثمر باشد امیدوارم نتیجه زحماتم برای دولتی که در خدمت او عمر
می گذرانم مفید فایده بوده و به جهت هموطنانی که افکار عامه را ارشاد می کنند نیز
مثمر ثمر شود، چه بدون معلومات تاریخی عقاید و اظهارات ایشان مبنا و ماخذ صحیح
متقن نمی تواندداشته باشد.

انگیزۀ دیگری که سایکس از تالیف کتاب
تاریخ ایران خود مطرح می کند، کمک به ایرانیان جهت شناخت تاریخ با عظمت وباشوکت
گذشته خودشان است . هرچند سایکس این انگیزه خود را در مقدمه چاپ اول ودوم کتاب در
درجه سوم قرار داده است ، اما در مقدمۀ چاپ سوم رویه خویش را تغییر داده واعلام
داشته که امیدوارم این کتاب در درجه اول برای ملت ایران همان ملتی که لذیذترین
ایام وبا نشاط ترین سال های زندگانی خود را در میان آنها به سر برده ام مفید و سودمند
افتد آنگاه به اروپاییان وامریکاییان کمک نماید تا پی به تاثیر عمیقی برند که
ایران در تمدن وصنایع وفنون ما در ادوار گذشته داشته است.[21]

سرپرسی سایکس کوشش جدی داشته که در تدوین
و تالیف این کتاب خود را بی طرف شناسانده و حقیقت جوی و راستگو جلوه دهد ولی عقیدۀ
ما در بعضی قسمتها به خطا رفته و دچار اشتباهات شده است.[22]

هیچ دولتی به قدر دولت ایران از جنگ بزرگ
خسارت و زیان ندیده وهیچ دولتی هم مثل دولت مشارالیها برای حفاظت سرحدات وحمایت
رعایای خود اینقدر خونسردی و بیکفایتی به خرج نداد. نگارنده سعی دارد که این نکته
را روشن سازد که صدای پای سپاهیان جنگ دراکثر ولایات ایران بلند شده و سکنه این
مملکت درنتیجه عدم لیاقت اولیای دولت برای حفظ بیطرفی علنی خود لطمات و خسارات فوق
العادی دیدند.[23]

سایکس هیچ گاه از ستایش مردم، ادبیات
وهنر ایران دست نکشید در هیچ یک از نوشته هایش، اعم از خصوصی ویا عمومی ، هرگز
ایرانیان را مورد انتقاد و تحقیر قرار نداد . زمانی که ایران برای عامۀ انگلیسیان
ناشناسی بودنه کنفرانسهای متعددی دربارۀ تمدن باستانی آن کشور داد ونبوغ ذاتی
ایرانیان را ستود و اغلب این نظریه را تکرار کرد که به رغم رشوه وفساد وحشتناکی که
درایران حکمفرماست وحکومت جدید ایران سعی در ریشه کن کردن آن دارد. و به رغم نبود
آموزش و پیشرفت به شکل احداث جاده ها وراه آهن ، ایرانیان را ظریف ترین وبا
استعدادترین قوم در آسیای غربی می داند.[24]

سایکس می نویسد: در هیچ نقطه ای از
جهان با ما به این خوبی رفتار نمی شود وبه عقیدۀ من ابنوه دشنامهایی که سیاحان
اروپایی که هرگز زبان ایرانیان را نیاموخته اند نثار آنها می کنند اصولا بی اساس
است ولی این را بعد از ملاقاتش با مرشدی در ماهان که از دراویش نعمت اللهی ونیز
درویشی که در نائین بوده می نویسد وبراو تاثیر گذاشته و سایکس عرفان ایران را
عالیترین محصول فرهنگ ایران می دانسته است.[25]

سایکس در نظنز چند قطعه کاشی متعلق به یک
مسجد قرن چهاردهم خرید که بعدها آنها را به موزۀ ویکتوریا و آلبرت هدیه کرد. [26]

سایکس به هنگام ورود به ایران چون همسری
نداشت به همراه خواهرش اِلا خواهش کرد با او همراه شود وادارۀ خانه ی او را برعهده
بگیرد اِلا و اِتل از جمله نخستین نی بودند که در سال 1882 به دانشگاه آکسفورد
رفتند وفارغ التحصیل شد بعدها اِلا تجربه های خود را در  کتابی تحت عنوان سفر در سرتا سر ایران شرح داده
. [27]

الف ) اظهار نظرهای مثبت سایکس در
مورد ایران

نخستین نکته ای که در اظهار نظرهای مثبت سایکس قابل طرح است
، این است که او همۀ تهمت های ناروایی که بسیاری از سیاحان اروپایی برای ایرانی ها
زده اند را رد می کند وسخنان آن ها را به دور از انصاف و عاری از حقیقت می داند.
به اعتقاد سایکس برخی از تهمت ها ازعدم آشنایی گویندگان آن ها با زبان مردم ایران
نشات می گرفت . او ایرانی ها را به طور کلی مودب ، متعارف و درعین حال ظریف وبذله
گو وحاضر جواب می شمارد.

او در تایید این گفته خود به سخن ایران شناس دیگری به نام
کولونی» که از نظر وی صلاحیت کامل برای اظهار نظر در این مورد به خصوص را دارد،
استناد می کند:مردم ایران از فرانسوی ها مودب ترند ودرعین حال در بذله گویی ومزاح
نیز برآن ها برتری دارند» سایکس این گونه صفات ایرانی ها را نیز با صفاتی چون ادب،
تواضع، نشاط و سرزندگی نژاد لاتین بی شباهت نمی داند.

به اعتقاد او اروپایی ها خیلی از آداب ورسوم خود را
ازایرانی ها آموخته اند که از آن جمله رسم استقبال وپیشواز است . او چنین رسم خوبی
را به هنگام نزدیک شدن خویش به شهر کرمان عملا مشاهده کرده واز آن تمجید کرده است.

شخصیت ی واجتماعی ایرانیان از دیگر مواردی است که مورد
تحسین وتمجیدسایکس قرار گرفته است . به نظر او مردم ایران دارای شم ی قابل
تحسینی هستند ومسایل ی را با واقع بینی تجزیه و تحلیل می کنند او در این رابطه
مثلا به جریان اعطای امتیاز رویتر (1872م/1288ق) اشاره می کند وشم ی مردم
ایران در مخالفت با امتیاز نامۀ مذکور را می ستاید وبه آن ها حق می دهد که به
مبارزه با آن برخیزند.

سایکس معتقد است که ایرانیان با وجود مشکلات باز از با
استعداد ترین ومترقی ترین ملل آسیای غربی به شمار می روند ونبوغ خود را هنگام
مهاجرت به سایر کشورها عملا به اثبات می رسانند (همان 451-450) او می گوید: من فکر
می کنم ایرانیان در فطانت و ذکاوت ی بسیار برجسته و قابل ملاحظه اند.

سرپرسی سایکس که مدت ها با عشایر و اقوام صحراگرد ایران
ونشر داشته وبه روحیات آن ها آشنا بوده است در خصوص آن ها می نویسد: آزادی ن
وروح پر شهامت و زنده دلی وسلامت وتندرستی مردان از خصایص عشایر ایران است
روی هم رفته جنبه های خوب و پسندیده آن ها برنواقصشان برتری ورجحان دارد. [28]

سرپرسی سایکس در شرح احوال ایرانیان قدیم اخلاق ملی ما را
ستوده ودریک مورد چنین می نویسد مهمان نواز و کریم وبخشنده وبلند نظر بوده اند. در
باب صنایع و فنون خاصه هنرهای زیبا او ذوق وابتکار ونبوغ صنعتی ما را اعتراف وخاطر
نشان نموده که ایران در تمدن وصنایع وفنون اروپا در ادوار گذشته تاثیر عمیق داشته
است ونیز مشاهیر رجال ومفاخر وبزرگان ما را با کلماتی که حاکی از وسعت نظر و روح
محبت ستوده و عظمت وبزرگواری تصدیق می کند.[29]

ونیز در جایی دیگر می گوید عقیدۀ شخصی من اینست که محمد(ص)
در میان مشاهیر عالم با همه ضعف نقائص بشری بزرگترین انسانی که با یک مرام عالی
تمام هم خود را مصروف این داشت که شرک و بت پرستی را از ریشه منهدم ساخته و به جای
آن افکار بلند اسلام را برقرار سازد . خدمت وافر نمایانی که از این راه به نوع بشر
نموده خدمتی است که من آنرا ستایش نموده و سر تعظیم فرو می آورم. [30]

ب) اظهار نظرهای منفی سایکس در مورد
ایرانیان

به رغم تعریف و تمجیدهای فوق العاده سایکس از ایرانی ها،
ایرانیان همیشه قادر نیستند که بین سفسطه ، ومغالطه وحقیقت موضوع فرق بگذارند. در
جای دیگر می گوید ایرانیآنقدر خوش باور» است که هر ناممکنی را باور می کند، ویا
می نویسد در ایران غیر ممکن است که بتوان از وقوع واقعات آینده به واسطه پیش
بینی جلوگیری نمود، همچنین ایرانیان فاقد روح جنگی اند»

سایکس که در قسمت پیشینی ، ازایلات و عشایر تعریف کرده بود،
در بخوبی از موارد نیز آن ها را مانع اصلی پیشرفت وترقی ایران می شمارد، او دراین
رابطه به حملات عشایر به تاسیس خط تلگراف اشاره کرده و از آن ها بد می گوید. ویا
پس از جنگ جهانی اول او وقتی برکتاب تاریخ ایران» خود مقدمه دومی اضافه می کند از
امنیت و آرامشی که درایران پیدا شده چنین سخن می گوید:. ونیز درنتیجه مغلوب شدن
ایلات غارت گر جنوب دوباره امنیت و آرامش در آن حدود برقرار گردیده .»

سایکس ت دولت روسیه در ایران در بین سال های 1907-1914
م را ت دخالت جویانه ، غارتگرانه وبحران آفرین معرفی می کند. ودر بسیاری از
حوادث 1324-1331 تاریخ معاصر ایران، روسیه را عامل ومقصر اصلی دانسته است . به
عنوان مثال او شکست گفتگوی نمایندگان ایران با سندیکای بین المللی برای وام گیری ،
دردورۀ مشروطیت دوم را به علت فشار روسیه برایران برای گرفتن وام از انگلستان
وروسیه به حساب آورده است . یا تنفر ایرانیان از ت انگلیس را نیز تنها به حساب
همکاری این دولت با روسیه گذاشته است به نظر سایکس در ماجرای اولتیماتوم ذیقعده
1329 ه ق به دولت ایران، تنها روسیه مقصر بوده است او در مقایسه بین هدف غایی روسیه
وانگلستان چنین قضاوت می کند :دریک کلمه، هدف روسیه بلع و هدف انگلیس حفظ استقلال
ایران بود همچنین سایکس وقتی ازاصلاحات دوره رضا شاه سخن می گوید آن را گامی بزرگ
و در رهایی ایران از کاپیتولاسیون روسیه می شمارد ایران از زیر بار کاپیتولاسیون
منفور که درست از یکصدسال پیش از روسیه تحمیل شده بود شانه خالی کرده وخود را
رهایی بخشیده است ، پیمان ها وقراردادها روی شرایط ومواد متقابله با دول اروپا
بسته است. [31]

سرپرسی سایکس منشا بسیاری از اصلاحات ی، اقتصادی،
اجتماعی وفرهنگی ونیز تنویر افکار عمومی وبیداری ایرانیان در تاریخ معاصر را معلول
علل گوناگونی مطرح نموده که همه آنها به طور مستقیم یا غیر مستقیم به انگلستان بر
می گردد. به اعتقاد وی عواملی چون تاسیس خطوط تلگراف که اساساً به دست مامورین
انگلیسی اداره می شد، جان فشانی های مبلغین مذهبی انگلیسی وآمریکایی که تعلیم وتربیت
هزاران تن از جوانان دختر و پسر ایرانی را برعهده داشتند ونیز اخلاق حسنه وکمک های
نوع دوستانۀ آنها نسبت به توده های ایران، تاسیس دارالفنون توسط ناصر الدین شاه که
اکثر معلمین آن را اروپایی ها تشکیل می دادند وهمچنین هیات های نظامی ونفوذ
کارمندان بانک و کنسولگری انگلیسی در روشن ساختن افکار عمومی ایران نقش بسیار مهم
وتعیین کننده ای داشته است .سایکس نه تنها سرمنشا نهضت مشروطیت ایران را به
انگلیسی ها نسبت می دهد بلکه اعطای مشروطیت به مردم ایران را نیز از کشور خود
دانسته و می گوید : دراین موقع (هنگام تقاضای عزل عین الدوله ) بود که یک عده از
ایرانیان اروپا رفته به تدریج فکر حکومت مشروطه را ترویج و به تدریج آن را تقویت
نمودند. ایشان می گوید مردم از سفارت انگلیس تقاضای تحصن در آن سفارت را نمودند.
سفارت نیز با تحصن آنها موافقت کرد سایکس در ادامه می نویسد: شاید عده محدودی از
ایرانیان مفهوم مشروطه را درک می نمودند هنگام مشروطیت یک نفر ایرانی یک افسر
انگلیسی را ملامت کرده بود که ماه سه روز تمام بست نشسته ایم و شما هنوز به ما
مشروطه را نداده اید وی سپس به جریان فرمان مشروطه وخاتمه غائله چنین اشاره می کند
مردم تا مدتی حاضر به مذاکره مستقیم با دولت نمی شدند تا این که آخر الامر درنتیجه
اقدامات سفارت انگلیس باب مذاکره باز ودستخط مشروطیت تهیه ومورد قبول مردم واقع
شد. فرمان مشروطیت در سفارت انگلیس برای مردم به صدای بلند خوانده شد و با شور و
با شوق وشعف فراوان استقبال گردیده سپس باغ سفارت تخلیه شد» [32]

سایکس که به مدت 25 سال در کشور ایران به سیر وسیاحت
پرداخته ودارای مناصب عالی نظامی وی بوده وبا طبقات مختلفی چون حکام
تمداران ، نظامیان ، ثروتمندان وخوانین وحتی مردم معمولی درارتباط بوده اوضاع
و احوال کشور را نزدیک مشاهده کرده است می نویسد: برای من واضح است تا وقتی که
طبقات عالی جامعه ایران خود را اصلاح نکنند ومثل دیگر کشور آسیایی یعنی ژاپن از
امتیازات خوددست نکشند ترقی حقیقی نصیب ایران نخواهد شد . مثل ترکی است که می
گویند ماهی از سر می گندد، بنابراین تا مادامی که اشراف ایران از غارت هموطنان
خود دست برندارند ونخواهند که از ثمره آن روستا بر روستا به ثروت خود بیافزایند،
تا مادامی که دسته های کثیر نوکرهای بیکاره خود را از خدمت نرانند وخودشان با
امانت ودرستی برای اعتلا ایران به کار نپردازند ، محققان روزگاری تیره در پیش
دارند» درجای دیگر می گویدبی عدالتی وحشت زا و رشوه و ارتشا محاکم دولتی مانند
محاکم مذهبی است وتا زمانی که این اصطبل های اوژین (مقصود محاکم دوره قاجاریه) پاک
نشده هیچ امیدی برای اصلاحات داخلی ایران نمی توان داشت .

سایکس در بخش مربوط به تاریخ معاصر ، بیشتر ایرانیان را
فاسد، زورگو ، چاپلوس ، ، رشوه گیر، چپاول گر معرفی می کند چنانچه وقتی
اسماعیل خان صولت الدوله را که در مقطعی از جنگ جهانی به مبارزه با پلیس جنوب
برخاست، نمونه کامل یک بادیه نشین یعنی غیر قابل اطمینان ، کینه جو، بدگمان و
دارای اخلاق بچه گانه معرفی می کند.[33]و
بازرگانان کرمانی را کندذهن وکودن معرفی می کند.[34]

شیخ حسین خان  چاه
کوتاهی از رهبران حرکت ضد انگلیسی عشایر جنوب (راهزن) معرفی می کند[35]
ون شیراز، که در دورۀ جنگ بر ضد انگلیسیها فتوی صادر کرده وبخشی شیرازیها
ونیروهای عشایری را برآنان شوراندند ملاهای خشک ومتعصب » نام می گیرند. [36]

سفرنامه سایکس از چند لحاظ قابل کمال توجه می باشد . نخست
از آنرو که مولف اوضاع تاریخی وجغرافیایی هر نقطه را با منتهای دقت مطالعه و ضبط
نموده وضمن اظهار عقیده نسبت به اوضاع اجتماعی ، مثل سایر جهانگردان بیگانه گرد
اغراض آلوده به سموم عداوت ودشمنی وتهمت و افترا نگردیده .

دوم : چون زبان فارسی را خوب می دانسته شخصاً با مردم تماس
گرفته و از وی کتب وتواریخ قدیم و سیاحت نامه های جهانگردان سابق اوضاع جغرافیایی
وتاریخی هر نقطه را پژوهش وسفرنامه خود را تالیف نموده است ونیز در پایان همین
کتاب می نویسد وگفتۀ رالینسون را که می گوید:

هیچ یک از ملل این قاره بزرگ در تیزهوشی وبلند فکری به پای
ایرانیان نمی رسند تائید نمود و پیشرفت ایرانیان را آرزو کرده است. [37]

ونیز سرچارمک گریگور هم که مدتها در نواحی شرقی اران به
تحقیق و مطالعه اشتغال داشته نظریه سرپرسی سایکس و سرهنری رالینسون را تائید می
کند.[38]

انگیزه های مثبت سایکس در سفرنامه ی
سایکس

1-   
سایکس را
می توان پرکارترین مامور انگلیسی در بلوچستان دانسته او چهار بار به بلوچستان سفر
کرده و از بخش های مختلف آن بازدید کرده و گزارش های مربوط به بلوچستان بیش از
مناطق دیگر است.

2-   
سایکس از
هر طریق به کسب اطلاعات درمورد بلوچستان پرداخته است برای این منظور از تمام قله
های مرتفع بلوچستان بالا رفته و برای کسب اطلاعات صحیح با ساکنان مناطق نقشه  دوستی ریخته وازاین راه توانسته اطلاعات جالب
ومحرمانه ای بدست آورد.

انگیزه های منفی سایکس درباره ی سفرنامه

1-   
سایکس به
تاریخ سفر خود اشاره نکرده و فقط به شرح وقایع پرداخته است .

2-   
قضاوت های
سایکس دربارۀ مردم منطقه گاهی برپایۀ همکاری با او بوده که با القاب نیک یاد می
کند وبا مخالفان ت انگلستان گاهی به درشتی سخن می گوید.

3-   
لحن بیان
سایکس در سراسر کتاب توجیه گرایانه وجانبدارانه است واین ناشی از ماموریت ی وی
بوده است .

4-   
سایکس به
بیان تفاوت مردم بلوچستان با دیگر مردم ایران تاکید می کند و شاید بتوان گفت که
زمینه ساز جدایی بلوچستان از ایران بوده است. [39]

سفرها و تالیفات سرپرسی سایکس

سرپرسی سایکس درطول حیات خود  مجموعا شش بار به ایران مسافرت کرد. چهار مورد از آن ها از ژانویه سال 1893 تا
1901 رجب 1310تا 1318 بود او در این مدت هشت سال در نقاط مختلف ایران به سیر
وسیاحت پرداخت واطلاعات مفصل ومتنوع وشناخت دقیق وعمیقی از مردم ایران ومحیط زیست
آنها پیدا کرد.

سایکس تا دسامبر 1918 م / ربیع الاول 1337 درایران بود وبعد از آن تاریخ برای
گذراندن دورۀ بازنشستگی به انگلستان مراجعت کرد ودولت مردان بریتانیا از او نه
تنها به لحاظ مسئولیت های ی ونظامی بلکه به جهت تالیفات متعدد ومتنوع مربوط به
تاریخ وجغرافیایی ایران ویا سایر ممالک شرقی قدردانی کرده واو را یکی از برجسته
ترین محققان ودانشمندان عصر اخیر به حساب آورده اند و به همین علت به سمت منشی
افتخاری انجمن آسیای مرکزی انتخاب شد. [40]

درتاریخ سیای دوره اخیر ایران وانگلسیس ژنرال سرپرسی سایکس دارای شخصیت مهمی
است ومقامات بریتانیا گذشته از خدمات نظامی ، نامبرده را به واسطه تالیفات عدیده
راجع به ایران وسایر ممالک شرقی یکی از برجسته ترین محققین ودانشمندان عصر اخیر می
دانند علاوه بر نشانها ومدالهایی که که سایکس در طی خدمات نظامی دریافت کرد ،
سازمان های مختلف علمی وادبی انگلستان نیز اقدامات او را پیرامون تحقیقات تاریخی و
جغرافیایی با اهداء نشان ها و مدال های مختلف تقدیر و ستایش نمودند، که برخی از
مدال های مزبور عبارتند از : مدال نقره، در سال 1897/1215 ق توسط انجمن هنرهای
زیبا، مدال علمی طلا، بعد از تالیف کتاب تاریخ اکتشافات عالم توسط انجمن عملی
امپراتوری، مدال علمی طلا، در سال 1902م/1319 ق . بعد از تالیف کتاب ده هزار میل
در ایران، توسط انجمن جغرافیایی همایونی.

از سرپرسی سایکس آثار متعددی باقی مانده است که برخی از آنها به زبان فارسی
ترجمه شده و برخی ترجمه نگردیده است . دراین جا به تعدادی از تالیفات او اشاره می
شود:

1)       
تاریخ مختصر ایران، ترجمه حسین سعادت نوری، اصفهان، 1312 ش .

2)       
تاریخ مفصل ایران 2 جلد، ترجمه محمد فخر داعی گیلانی که
تاکنون سه بار در تهران به چاپ رسیده است .

3)       
ده هزار میل در ایران یا داستان هشت سال اقامت درایران یا
سفرنامه ژنرال سایکس ، ترجمه حسین سعادت نوری، 1363 ش. این همان کتابی است که از
سوی سایکس به لرد کرزن نایب السلطنه وقت هندوستان تقدیم شده بود که در سال 1902
درلندن انتشار یافته است.

4)       
تاریخ کرمان: در واقع خلاصه دو فصل از همان کتاب ده هزار
میل در ایران است که توسط نصرالله خان نواب شیرازی مترجم کنسولگری انگلیس در کرمان
ترجمه وبه وسیله افضل الملک روحی کرمانی تصحیح وبه سعی واهتمام ابوتراب بن موسی
ملقب به مستعان الملک دراول محرم سال 1322 قمری با چاپ سنگی به صورت جزوه درهفتاد
و هشت صفحه کوچک در کرمان چاپ شده است .

5)       
کشاورزی در خراسان: در سال 1910 م/1328 توسط دولت هندوستان
منتشر شده است.

6)       
افتخار عالم تشیع: که درحقیقت شرح مشاهدات سایکس همراه با
خان بهادر احمد خان است که در سال 1910 م /1328 انتشار یافته ودر سال 1373 ه ش
توسط مصطفی (زنجانی) ترجمه شده است.

7)       
قبایل اکراد در امپراطوری عثمانی، 1908 م /1325 ق

8)       
آلات طرب در خراسان 1909 م/1326 ق

9)       
تاریخ خراسان (مجله جمعیت پادشاهی آسیایی) 1910 م/1328 ق

10)  
تاریخ خلفای عثمانی : در سال 1915 م/1333 ق

11)  
واحه ها وصحاری آسیای مرکزی 1920 م/1338 ق

12)  
زندگی سرمورتیمر دوراند 1926م/1344ق

13)  
تاریخ اکتشافات عالم

14)  
تحقیقی در خصوص سرزمین چین: 1936 م /1354ق

15)  
تاریخ افغانستان : 1940م/1358 ق[41]

این شخصیت باهوش وعجیب ودوست داشتنی را
که جاذبه او درخاطره ی آنهائی که او را می شناختند باقی مانده وهنوز تنگستانی ها و
دشتی ها با علاقه وتحسین از او یاد می کنند.[42]

سرپرسی سایکس سرانجام در تاریخ یازدهم
ژوئن 1945 م. مطابق با بیست ویکم خرداد 1324 در سن 78 سالگی در لندن دار دنیا را
وداع گفت.[43]

جمعاً شش بار به ایران مسافرت کرده از
تاریخ ژانویه 1893 تا ژانویه 1901 سایکس مجموعاً چهار بار به یران آمده وهشت سال
در نقاط مختلف مملکت ما به سیر وسیاحت اشتغال داشته است.

1-      
اولین مسافرت سایکس بیش از 5 ماه طول کشیده خط سیر وی در
این سفر عبارت است : باکو – بندر گز – مشهد- گناباد- شهداد- کرمان- شیراز-
بوشهر – بندر لنگه – بندر عباس – مسقط – گوادر- کراچی.

2-      
دومین مسافرت نامبرده از اکتبر 1893 تا ژوئن 1894 در مدت
هفت ماه ادامه داشته وابتدا از کراچی عازم گوادر شده وسپس به ترتیب از نقاط چابهار
– عقدا – نائین – اردستان – کاشان – قم – تهران – قزوین – رشت – بندر پهلوی گذشته و از راه باکو از طریق پطرفسک – مسکو- برلین به لندن رفته ومجدداً از طریق اسلامبول وباکو
به بندر پهلوی مراجعت نموده است .

3-      
سومین مسافرت سایکس سه سال یعنی ازدسامبر 1894 تا مارس 1897
ادامه داشته ودراین سفر خط سیر وی عبارت بوده است از: بندر پهلوی – تهران – قم – کاشان – تفت- یزد – رباط – باغین – کرمان – بم- فهرج – کوهک- کویته – کراچی – بحرین- بوشهر- خرمشهر- بصره- خرمشهر- اهواز- شوشتر – خرمشهر- بوشهر – بحرین – لنگه – بندر عباس- مسقط – کراچی – سایکس از کراچی از طریق مصر، آتن واسلامبول عازم تهران شده وپس از راه رشت
وبندر پهلوی به بوداپست واز آنجا پس از گذشتن از مونیخ و پاریس به لندن رفته است .

4-      
چهارمین سفر سایکس که چهار سال به طول انجامید از نوامبر
1897 آغاز

بازار قدیمی شهر تویسرکان :

بازار سر پوشیده تویسرکان که در مرکز این شهر قرار دارد، اثری تاریخی و به جای مانده از دوران صفویه است و گفته می شود در ۳۷۰ سال پیش بنا شده است و سال ها بعد به همت میرزخان کلانتر و ابدال خان در دوران قاجاریه بازسازی و مرمت می شود.  در این بازار  یک راسته اصلی و چهار راسته فرعی قرار دارد که با اندک توجهی می توان در انتهای هر کدام از این راسته ها یک بنای تاریخی همچون مدرسه شیخ علیخان زنگنه، مسجد باغوار، مسجد جامع و حمام خان را دید. این بازار همانند دیگر بازارهای عصر صفوی سرپوشیده است و در گذشته ها هر راسته مختص به صنفی خاص بوده است. بنای این بازار در یک طبقه و با آجر به صورت گنبدی شکل ساخته شده است. در زمان قاجاریه هنگام بازسازی بنا سرا و تیمچه ای به بازر قدیمی افزوده می شود، در سال های اخیر هم بخشی دیگر به بازار اضافه شده است اما قسمت اصلی بنا همچنان با وجود گذشت سال ها پا برجای مانده است و دکان ها در دو طرف بازار جای گرفته اند.

آرامگاه شیخ رضی :

 میر رضی آرتیمااز عرفا و سرایندگان معروف عصر شاه عباس صفویه بوده است . رضی‌الدین آرتیمانی شاعر معروف عصر صفوی است؛ که برای مدتی از میرزایان شاه عباس صفوی نیز بود و به همین دلیل او را میر» یا میرزا» رضی الدین می‌نامند.  وی در قریه آرتیما از توابع تویسرکان چشم به جهان گشوده است . نام او محمد و متخلص اش رضی است میر رضی در سال 1037 هق چشم از جهان فرو بسته و در محل خانقاهش به خاک سپرده شده است ساختمان آرامگاه وی اثری است از دوران معاصر مهمترین آثار وی ساقی نامه و سوگند نامه می باشد.

آرامگاه حبقوق :

گزارش سفر انجمن معلمان تاریخ

به استان سیستان و بلوچستان

فاطمه تقوایی

بیست و هفتمین سفر انجمن

میرجاوه مرز ایران و پاکستان

محال است که تاریخی باشی به سیستان بری و قدیمیترین ایستگاه راه آهن ایران در میرجاوه را نخواهی ببینی این راه‍ آهن صدساله پیش از ساخته شدن راه آهن سراسری ودر زمان جنگ جهانی توسط دولت انگلستان ساخته شده وایران را به شبه قاره هند متصل میکند وقتی به آنجا میرسم تقریبا نزدیک ظهر است.

از خونگرمی مردم این خطه هرچه بگویم کم است میپرسد امنیت؟ میگویم عالی ولی زباله ها و بی اعتنایی مسئولین راهم باید اضافه کرد.

ساختمان های قدیمی

ساختمانهای قدیمی میرجاوه متعددند از جمله اداره پست قدیمی مربوط به دوران جنگ جهانی و برای  اطلاع از اخبار شبه قاره هند بکار میرفته است یکی از ویژگی سقف اتاقهای این ساختمان استفاده از ریل راه آهن در سقف می­باشد که قلابهایی به آن آویزان بود وقتی پرسیدم متعجب شدم ظاهرا به این قلابها بادبزنهای دستی بزرگی آویزان بوده که با طنابی توسط خدمتکار حرکت میکرده وهوای اتاق به این ترتیب خنک می­شد. کبوترخانه­ای هم در حیاط پشتی ساختمان وجود داشت. کبوترهای
نامه­بر،  میرجاوه تا زاهدان را پرواز می­کردند.

روستای تمین

یکی از روستاهای دیدنی منطقه است که در دامنه تفتان قراردارد تصور نمی­کردم درسیستان با منطقه خوش آب وهوا و پردرختی مثل اینجا روبرو شوم  شاخه های خشک درختان در زمستان  نشان از سرسبزی آنجا می­داد چشمه وآب فراوان والبته فقر شدید مردم و محرومیت آنها در خاطر هر رهگذری میماند علت شهرت این روستا ولی به دلایلی که عرض کردم نیست این روستا معماری صخره ای دستکند از زمان ساسانیان را دردل خود جای داده است که برای دیدن آن باید بخشی از سربالاییهای روستای تمین  را که البته به همت میراث فرهنگی سنگفرش شده اند طی کنید در این مسیر آنچه که بیش ازهمه جذاب است دیدن کوه تفتان از کوچه پس کوچه های این روستاست که لحظاتی شما را مجبور به ایستادن می­کند معماری صخره ای درحال حاضر مسی نیست.

شهرسوخته

     در مورد شهرسوخته و هیجان زایدالوصفی که برای دیدن آن داشتم هرچه بگویم و بنویسم کم گفته­ام و کم نوشته­ام. سالها در کتابهای تاریخی در مورد آن خوانده بودم بنابراین شوق زیادی برای دیدن این منطقه داشتم. راستش را بخواهید اصلا این سفر را برای دیدن شهرسوخته رفته بودم همیشه فکر می­کردم شهرسوخته باید در یک محوطه باز و تخت باشد بنابراین اولین موضوعی که برایم جالب شد دیدن تپه های بلندی بود که این محوطه باستانی را درخود جای داده بودند.  دکتر مرعشی که از طرف میراث فرهنگی با ما همراه شده بود بهترین راهنمایی بود که می­توانست با کلام شیوا و اطلاعات وسیعش شکوه آنجا را برایم دوبرابر کند. باستان شناس جوانی که خود دو فصل حفاری را در آنجا تجربه کرده بود آثار مکشوفه این منطقه را همه اساتید می­شناسند ولی  بنظرم شاخصه اصلی قبوری بودکه به تعداد زیادی کشف شده و
شیوه­های تدفین متفاوتی داشتند برخی از انواع و شیوه­های دفن را درموزه آنجا دیدم که بسیار حیرت­آور بودند. محلهای کشف اولین سفال انیمیشن. اولین چشم مصنوعی و جمجمه جراحی شده یک کودک را وقتی از نزدیک می­بینی در ذهنت تصویر دیگری از آنها نقش می­بندد تمام منطقه نیز پر از خرده سفالهایی بود که نشان از حیات انسانی و پیشرفت سفالگری در منطقه می­داد.

( اوشیدا) یا کوه خواجه

     هنوز در لذت دیدار از شهر سوخته هستم که گروه به سمت کوه خواجه حرکت می­کند. یاد استاد مرحوم نادر میرسعیدی کردم که برایم از آثار و نقاشیهای اشکانی کوه خواجه سخنها گفته بود خدایش بیامرزد. از ماشین که پیاده می­شوم تپش قلبم را احساس می­کنم از همین پایین کوه می­شود شکوه اعصار گذشته را دید و شنید کوه اوشیدا تنها عارضه طبیعی دشت سیستان است که در کنار هامون قراردارد. بستر خشک دریاچه در دامنه کوه نمایان است. ظاهرا با سدی که در افغانستان زده اند هامون خشکیده. بالا می­روم آنچه را که می­بینم ناباورانه است تصور نمی­کردم با سازه­ای خشتی آنهم به این وسعت در بالای کوه مواجه شوم راهنما که همان دکتر مرعشی بلیغ وخوش سخنی است که از شهر سوخته ما را همراهی نموده می­گوید اوشیدا در زبان پارسی میانه به معنی ابدی است. در این کوه که نزد سه دین اسلام، مسیحیت و زرتشت مقدس است بنابر باورهای آیین مزدیسنا در پایان هزاره دوازدهم، دوشیزه‌‏اى از کوه اوشیدا به آب دریاچه هامون داخل شده و آخرین رهاننده یا سوشیانت‏» از وى زاییده مى‏‌شود. این بنا برای مسیحیان نیز مقدس است، زیرا که آورده‌اند، در زمان تولد حضرت مسیح در بیت‌الله سه مغ () بر فراز این کوه ایستاده و نظاره‌گر نوری بودند که از این پیامبر خدا در هنگام تولد ساطع می‌شد و آن سه به مسیح ایمان آوردندآثار باستانی از دوران ساسانیان، اشکانیان و بقایای اماکن اسلامی و معبد بودایی باقی ‌مانده ‌است. ارنست هرتسفلد در سالهای ۱۹۲۵ و ۱۹۲۹ میلادی با بررسی این مجموعه عنوان تخت جمشید خشتی را برای مجموعه کاخها برگزید. در بالای کوه قلعه­ای است با نام کک کهزاد که روایاتی مبنی بر نبرد رستم با کهزاد فرمانروای ان منطقه و قتل وی در آن وجود دارد. هوا تاربک شده و فرصتی برای بالا رفتن بیشتر از کوه و دیدن گورهای اشکانی نیست. آهی می­کشم و در حالیکه از کوه پایین می­آیم تا برای رفتن به زاهدان سوار ماشین شوم  به کوتاهی سفر می­اندیشم ایکاش فرصتی بیشتر داشتم تا همه مناطق سیستان را ببینم منطقه ای که هم پیش از اسلام و هم پس از آن همیشه اهمیت داشته است سرزمین خشکی که در گذشته آباد بود. شعر فرخی سیستانی را با خود زمزمه می­کنم :

با کاروان حله برفتم زسیستان

با حله ای تنیده زدل بافته زجان

گزارش سفر انجمن معلمان تاریخ

به استان آذربایجان غربی(مهاباد)

شراره معتمدی

بیست و هشتمین سفر انجمن

در تاریخ سه شنبه 12 /4/97 سفرتابستانی سیاحتی و علمی اعضای  انجمن تاریخ به استان آذربایجان غربی کانون اقوام و ادیان و تاریخ و تمدن کهن ایران انجام شد. در این سفر اعضای انجمن تاریخ شهرستان های تهران  علاوه بر دیدن مراکز تاریخی از  برخی کانون ها و مراکز طبیعی و جاذبه های گردشگری کشور در مسیر بازدید بعمل آوردند  در این  سفر نیز برای آشنای اعضائ انجمن با مکان های مورد نظر جهت بازدید مقالات علمی- تاریخی و بروشورهایی توسط مسئولین انجمن ارائه گردید.

آذربایجان غربی

استانی که بیش از ۳میلیون نفر از اقوام مختلف ترک آذربایجانی ، کرد ، فارس و . در کنار هم به زندگی می پردازند. آذربایجان غربی از لحاظ جغرافیایی از شمال با کشورهای آذربایجان و ترکیه، از غرب با کشورهای ترکیه و عراق، از شرق با استان­های آذربایجان شرقی و زنجان و از جنوب با استان کردستان هم مرز است و با هم مرزی با ۳ کشور موقعیتی خاص و ممتاز را در ایران داراست.

استان آذربایجان غربی مناطق و جاذبه های خاص و دیدنی فراوانی را در خود جای دارد؛ یکی از بزرگترین دریاچه های آب شور جهان ، یکی از بزرگترین مناطق آزاد تجاری کشور ، وجود چشمه های متنوع آب معدنی ، منطقه ای با بیشترین درصد اکسیژن، وجود کلیساهای تاریخی، وجود جنگل های زیبا، غارها، آبشارها و چندین منطقه تاریخی و دیدنی دیگر در این استان قرار دارند.

اولین توقفگاه اعضای تاریخ در مسیر ، شهرستان بستان‌آباد در فاصله ۵۰ کیلومتری مرکز استان (تبریز) بود. علاوه بر استراحت و نهار در این شهرستان فرصتی  برای دیدن و استفاده  از مجتمع آب درمانی بستان  آباد برای اعضا بوجود آمد. مجتمع آبگرم معدنی بستان آباد که در محل قدیمی آن که تا نیم قرن پیش گنبدی از آجر و سنگ ایجاد شده ونسبت آن را به میرزا نائب السلطنه فرزند فتحعلی شاه که در اوقات اقامت در عمارت چمن اوجان  که از آن به عنوان حمام استفاده
می­کرده است، می دهند احداث گردیده و در طول سال پذیرای میلیون ها مسافر و گردشگر داخلی و خارجی می باشد. در روز چهارشنبه 13/4/97 بازدید از مکان ­های تاریخی و جاذبه ­های گردشگری در استان و مهاباد آغاز گردید .  

مهاباد

   شهرستان  مهاباد با مساحتی حدود 2620 کیلومتر مربع در در ناحیه‌ای کوهستانی و جنگلی در جنوب این استان قرار دارد. این شهرستان از شمال به شهرستان میاندوآب، از جنوب به استان کردستان، از شرق به شهرستان بوکان و از غرب به شهرستان‌های نقده و پیرانشهر محدود است. شهرستان مهاباد و یکی از شهرهای کردنشین استان آذربایجان غربی در ایران است. این شهر که در جنوب استان و در منطقه تاریخی مکریان قرار دارد، تا اواسط سده نوزدهم به مدت ۴۰۰ سال مرکز حکومت امرای مکری بود مهاباد در ابتدا آبادی کوچکی بوده‌است که در سال ۱۰۳۸ قمری و در اواخر حکومت شاه عباس صفوی، بداق سلطان حاکم ایل مکری محل حاکمیت خود را به مهاباد انتقال داد و در اقدامات عمرانی متعدد این شهر را توسعه بخشید.

 مهاباد که به نگین آذربایجان غربی مشهور است همه ساله بیشترین آمار گردشگران را در این استان به خود اختصاص می‌دهد. از جاذبه‌های گردشگری این شهر می‌توان به رودخانه و سد مهاباد که یکی از نزدیکترین سدها به محلات مسی در جهان است، بازارچه‌ها و بازار بزرگ تاناکورای مهاباد که تأمین‌کننده اصلی لباس دیگر بازارها و مغازه‌های تاناکورای کشور محسوب می‌شود، همچنین وجود جاذبه‌های طبیعی همچون تالابهای بین‌المللی کانی برازان و قوپی باباعلی، دخمه مادی فخریگاه و غار سهولان (دومین غار بزرگ آبی ایران در حاشیه و اطراف شهر اشاره کرد.  مهاباد در دوره قاجار، به زبان ترکی آذربایجانی ساوجبلاغ (در لهجه مهابادی: سابلاغ) بوده که در زمان حکومت رضاشاه به مهاباد تغییر داده شد. درباره واژه مهاباد تاکنون تعبیرات و معناهای گوناگونی گفته شده ‌است. مهاباد را مادآباد نیز گفته‌اند که این تعبیر هیچ گونه دلیل قابل قبولی همراه ندارد. این شهر را مه‌آباد نیز گفته‌اند که اگر به معنای جایی باشد که همیشه مه آلود است این تعبیر نیز با واقعیت وفق نمی‌کند. در فرهنگ فارسی برهان قاطع درباره واژه مهاباد چنین نوشته شده ‌است که نام اولین پیغمبری است که به عجم مبعوث شد. بعضی نیز بر این اعتقاد هستند که مهاباد به معنای جایی است که بزرگان آن جا را آباد کرده‌اند. این منطقه قدیمی در زمان‌های پیشین مرکز نواحی کردنشین بوده و بطلیموس آن را داروشاه و راولیستون به نام داریاس نامیده ‌است. در عصر هخامنشی منطقه، بخشی از امپراتوری عظیم هخامنشی بود و بعد از آن در زمان اسکندر بخشی از آتوپاتن ماد بود در دوره صفویه ایالات غرب ایران میدان مبارزه و برخوردهای دو امپراتوری صفویه و عثمانی بود و حکام محلی در ولایات باختر به مقتضای توانایی یکی از دو امپراتوری هر بار تابع یکی از آن‌ها می‌شد. از لحاظ فرهنگی نیز از قدیم نام مهاباد به دارالعلما و شهر ادبا و شعرا مشهور بوده است. مهاباد مرکز علم و تجارت و تعامل بین قومیتهای مختلف بوده است، اکثر ساکنان شهرستان مهاباد به کار کشاورزی ( به لحاظ دارو های گیاهی  غنی هستند )، دامداری، تجارت، خدمات، و دیگر کارها مشغولند. مهاباد شهری تمیز با مردمی بسیار با فرهنگ و خون گرم است که از حضور گردشگران استقبال خوبی می کنند.

غار سهولان

غار سهولان دومین غار بزرگ آبی ایران است  و در روستای سهولان، ۴۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر مهاباد میان مهاباد-بوکان و همچنین در ۲۵ کیلومتری شهر بوکان در استان آذربایجان غربی واقع شده‌است. این غار در قدیم خانه مردم پارتی‌تبار بوده است.ارتفاع سقف غار تا سطح دریاچه آن به ۵۰ متر می‌رسد و عمق آب در برخی جاها به ۳۰ متر می‌رسد. اختلاف دمای درون و بیرون غار بین ۱۰ الی ۱۵ درجه ‌است ساختار زمین‌شناسی غار آبی خاکی-سنگ آهک و ازجاذبه های طبیعی موجود قندیلهای آهکی به اشکال مختلف است. سهولان به زبان کردی به معنی یخبندان است و مردم محلی غار را ه کوتر» یعنی لانه کبوتر نیز می‌نامند.

تالاب کانی برازان

اعضای گروه تاریخ در مسیر تالاب وپس از گذشتن از روستا های زیبای منطقه در یک راهپیمایی حدودا یک   ساعته  و بیاد ماندنی به تالاب کانی برازان رسیدند تالاب بین‌المللی کانی برازان با وسعتی افزون بر ۹۰۷ هکتار در ۳۰ کیلومتری شمال مهاباد واقع شده و از سوی کمیته ملی طبیعت گردی کشور به عنوان نخستین سایت پرنده نگری در ایران معرفی شده‌است.

کانی برازان به زبان کردی یعنی چشمه گرازان چشمه سیاه در کوهپایه که گراز ها از آن آب می خوردند.

غار کرفتو:

در 67 کیلومتری شهرستان دیواندره قرار گرفته و جزء غارهای آهکی و طبیعی می باشد که با توجه به تحقیقات زمین­ شناسی منطقه در دوران مزوزوئیک در زیر آب این غار در طی دوره های مختلف تغییر حالت داده و بصورت معماری
صخره ای در چهار طبقه دیده می شود. در مقالاتی که توسط محققین به جاپ رسیده و به دلیل وجود کتیبه یونانی بر سر در یکی از اتاق های طبقه سوم معماری صخره ای از آن به عنوان معبد هراکلس (هراکل) نام می برند در ترجمه کتیبه مذکور آمده است :  در این هراکلس ست دارد باشد که پلیدی در آن راه نیابد . در طی بررسی های باستان شناسی غار در سال 1379 تراشه های سنگی در طبقه چهارم و نمونه های سفال و اشیاء بدست آمده ادامه ست انسان در طول دوران تاریخی (اشکانی و ساسانی) و دوران اسلامی یعنی از قرون چهارم تا هشتم (هـ .ق) را  نشان می دهد.

در تاریخ 15/4/97 اعصای انجمن تاریخ با بهرمندی از اطلاعات تاریخی ، علمی و تفرح روحی ناشی از بازدید آثار و اماکن تاریخی و جادبه های زیبای طبیعی و گردشگری  استان آذربایجان غربی و مهاباد به مقصد خود تهران مراجعت نمودند .

دو قرن سکوت و چراهایش

باقر قربانی هویه

بسیاری از کتاب خوانان و اهالی مطالعه در ایران با کتاب ارزشمند دو قرن سکوت» نوشته دکتر عبدالحسین زرین کوب، آشنایی دارند. با توجه به توضیحاتی که در پی می آید شاید حق داشته باشند کسان بسیاری که علت نام گذاری چنان کتابی را در نیابند.

دو قرن سکوت اشاره ای است به تاریخ دو قرن اول اسلامی در ایران. در این اثر مطالب فراوانی پیرامون معرفی شبه جزیره عربستان و چگونگی فرهنگ و طرز زندگانی ساکنان آن پیش از ظهور اسلام و سپس اعلام نبوت حضرت محمد(ص) به عنوان آخرین پیام­آور الهی، آمده است. آن گاه به جنگ ها و کشمکش های داخلی و سپس در عصر عمر، خلیفه دوم به حمله و هجوم مسلمین به سرزمین های دیگر و از جمله ایران می رسد و در ادامه به دیگر وقایع مهم این دوره دویست ساله می پردازند.

پس از شهادت حضرت علی(ع) در سال 41 هجری معاویه یکی از ناخلف ترین مردم آن روزگار، بر مسند خلافت تکیه می زند. او و جانشینانش نسبت به ایرانیان که آنان را موالی (بندگان) می خواندند از اِعمال هیچگونه ظلم و بدرفتاری در حق اینان دریغ نمی ورزیدند. ایرانیان که در آغاز کار با شور و عشقی وافر به این دین الهی که می گفت دین برابری و عدالت است، می گرویدند، پس از کاخ نشینی بنی امیه و بی عدالتی های وحشتناک آنان، از حکومت عرب سرخورده و در پی نجات خویش بر آمدند و از این رو سرداران بزرگی چون ابومسلم، به­آفرید، استاذ سیس و المقنع و سپس سنباد و برازنده و در نهایت بابک و مازیار و افشین، پرچم طغیان علیه اعراب را بر دوش کشیده و هر یک در مقطعی از این دوره دویست ساله مزاحمت های جدی برای تازیان فراهم ساختند.

ابومسلم توانست خلافت را از خاندان بنی امیه به آل عباس انتقال دهد. اگر چه در نهایت خود فدای دسیسه های ناجوانمردانه منصور عباسی شد. دیگران هم انقلاب های تندی را بر پا داشتند که البته بزرگ ترین شان بوسیله بابک خرم­دین بود ظاهرا می خواست آئین مزدک را احیا کند و رفتاری بر اساس عدالت و مساوات در جامعه برقرار سازد. در مورد بی عدالتی های این دوره، اکرم بهرامی می نویسد:

قرن دوم هجری، در قلمرو عباسیان، قرن نهضت ها و قیام­ها، قرن مبارزه مردم علیه بیدادگری­های خلفاست و هدف این مبارزه و جنبش ها از بین بردن قدرت خلفا و تسلط عرب در ایران بوده است.» [1]

پیداست که ستم پیشگی اعراب در ایران تحمل ایرانیان را به نهایت رسانده است که بسیاری از آنان پیرامون چهره های مخالف عرب گرد آمده اند تا علیه آنان کاری کنند.

در این دوره همان گونه که استاد مطهری نیز در انتقاد از نام کتاب مورد بحث اشاره دارد، ایرانیانی که از همان آغاز اعلام رسالت محمدی(ص) و شنیدن نوای رهایی بخش و عدالت خواه پیام الهی، با شور و شوق فراوان، به اسلام روی آورده و آن را پذیرا شدند و در راه آن حاضر به هر گونه فداکاری نیز گشتند و در جهت پیشرفت فرهنگی-علمی آن نیز سخت به تکاپو افتاده و آثاری ارجمند از خود بر جای نهادند.

کسانی چون آل نوبخت، فرزندان شاکر خوارزمی، ابومعشر بلخی، سیبویه، ابن قتیبه و . از جمله بزرگان علمی-فرهنگی این دوره اند که هر یک منشاء خدمات ارزشمندی شدند. حال با توجه به این که در چنین روزگاری که ایران و ایرانی هم در بعد فرهنگی-علمی سخت به تکاپو و تلاش است و هم از جنبه های ی-اجتماعی، سراسر مملو از تحرکات ضد تازیان است و انقلاب های پرشوری را رقم زده است، پس چرا باید آن را دوره سکوت و س نامید؟ استاد مطهری می نویسد:

اسلام برای مردم ایران و ایرانی در حکم غذای مطبوعی بوده که به حلق گرسنه ای فرو رود » [2] که این سخن البته حرف درستی است. سپس استاد در توضیح اینکه چرا برخی از مستشرقین مانند سرجان ملکم انگلیسی این دوره دویست ساله از حکومت اموی و عباسی را دوره س و سکوت نامیده اند معترض است و می گوید اینان آثار علمی فراوانی که در همین روزگار به دست ایرانیان مسلمان پدید آمده است را نادیده می گیرند و هم از این رو آن را دو قرن سکوت می نامند.

در این دویست ساله اگر چه از یک سو آثار علمی ارزشمندی بوسیله دانشمندان ایرانی به زبان عربی به عرصه فرهنگ عرضه شد، اما از دیگر سو بسیاری از کتب و آثار علمی ایرانیان به وسیله عمال نابخرد خلافت از بین رفت. شک نیست که در هجوم تازیان، بسیاری از کتاب ها و کتابخانه های ایران دستخوش آسیب فنا گشته است».[3]

اعراب پس از ورود به سرزمین ایران، همواره از به قدرت رسیدن دوباره ایرانیان بیم داشتند و عامل زبان را مهمترین وسیله چنین خواسته ای از سوی مردم ایران می دانستند، لذا در نابودی زبان پارسی سعی بلیغ داشتند، آنچه از تأمل در تاریخ بر می­آید این است که عربان از همان آغاز درصدد برآمدند زبان ها و لهجه های رایج در ایران را، از میان ببرند، آخر این بیم هم بود که همین زبان ها، خلقی را بر آن­ها بشوراند و ملک و حکومت آنان را در بلاد دور افتاده ایران به خطر اندازد. به همین سبب به مخالفت برخاستند»[4] . بنابراین چندان چیزی از اندیشه های مکتوب ایرانیان، برای ملت ایران بر جای نماند. اما علت این نامگذاری . . .

در طول این دو قرن، زبان ایرانی خاموش شد و همه جا زبان رسمی و حکومتی، زبان تازی بود. از زمان حجاج و به دستور وی کار نوشته های دیوانی و حکومتی که تا آن زمان به پارسی انجام می گرفت یک باره به زبان تازی بدل گردید. شعر هم که بیانگر احساسات ملی و قومی هر ملتی است تا حد زیادی از رونق افتاد به ویژه خلفا که مظهر قدرت ی-دینی شناخته می­شدند، چندان عنایتی به آن نداشتند و از این مهمتر شعر پارسی بود که چون گویندگان پارسی در آن به مفاخر ملی و قومی خود می­بالیدند، نه تنها مورد لطف خلیفه واقع نمی شدند که چنین شاعرانی مورد توبیخ و تنبیه هم قرار می گرفتند. وضع بر این منوال بود تا روزی که یعقوب لیث صفار، آن بزرگ مرد ایرانی بر علیه خلافت عباسیان شورید و سیستان را از چنگ عمال خلیفه بدر آورد و خود در آن جا به امارت نشست. در این موقع چنانچه معمول دربارها بود، شاعران به مدیحه گفتن در حق او برخاستند و او را در اشعاری به زبان تازی (زبان مرسوم و رایج حکومتی عصر) ستودند. یعقوب اعلام می دارد که چیزی که من اندر نیابم، چرا باید گفت» زیرا ظاهرا یعقوب عامی و بی سواد بوده است. گرچه این امر بعید می نماید. به هر روی محمد بن وصیف دبیر رسائل یعقوب حاضر بود و او مردی سیستانی (سگزی) بود پس در دم شعر پارسی گفتن می آغازد و امیر را به زبان پارسی می ستاید.

و از این زمان است که پس از دویست سال سکوت، (از سال 41 هجری تا 247 هجری که زمان به امارت نشستن یعقوب لیث است) زبان خاموش ایرانی، گشوده می شود و به تدریج به شکوفایی و پویایی می رسد و در پی آن شاعران بزرگی در پهنه ادب پارسی ظهور نموده، آثار گران سنگ و بی مانندی چونان، شاهنامه فردوسی، مثنوی معنوی، غزلیات سعدی و حافظ، پنج گنج نظامی، رباعیات خیام و . به جهان و جهانیان عرضه می دارند که برخی از آن ها نیز به بسیاری از زبان های زنده دنیا ترجمه شده و در اختیار صاحبان ذوق و معرفت قرار گرفته است.

و این جاست که به درستی در می­یابیم دو قرن سکوت، تاریخ دویست سال خاموشی زبان پارسی است و لاغیر.

تاریخ چیست؟

تاریخ مسیر تحول و تکامل فرهنگ، هنر و تمدن جوامع بشری را نشان می دهد.

تاریخ با ما سخن می گوید و به پرسشهای ما پاسخ می دهد.

همواره تشویق کنیم که همگان

تاریخ بخوانند.

فرزانگی و پرمایگی هر ملتی، در تاریخ آن تبیین می گردد.

حکومت های متقارن

آرش دادگری ^*[1]

مقدمه

پس از شکست های حکومت ساسانیان در برابر اعراب مسلمان ، به خصوص پس از جنگ نهاوند

( ملقب به فتح الفتوح ) در سال ٢١ ه.ق معادل با ٦٤٢.م و سپس کشته شدن یزد گرد سوم در مرو در سال ٣١ه.ق معادل با ٦٥٢ .م ، سلسله ساسانیان منقرض و تمامی ایالات و ولایات ایران به غیر از طبرستان ( که تا نیمه دوم قرن دوم هجری قمری مععادل با ٧٦٩.م استقلال خود را حفظ کرد ) به تصرف اعراب در آمد.

البته بخش هایی دیگر از ایران مانند :ری نیز تا سال ١٤١ ه.ق نیز مقاومت نمودند و استقلالی نسبی داشتند و همین طور در سایر نقاط ایران روح استقلال طلبی زنده بود و بسیاری شورش ها در ایران در جهت استقلال و آزادی رخ داد و حکومت های استبدادی بنی امیه و بنی عباس تلاش های بسیاری در جهت سرکوب این شورش ها در پیش گرفتند . شورش های بابک خرمدین ، مازیار و افشین و… از این دست به شمار می آیند .

علی رغم تمام تلاش های ایرانیان ، این جنبش ها ، نتیجه های مطلوبی نداشت ، تا زمانی که حکومت طاهریان در سال ٢٠٦ ه.ق به کار آمد و حکومت های نیمه مستقلی شکل گرفت ، در این جا  می خواهیم به بررسی مختصر جنبه های مختلف سه حکومت طاهریان ، صفاریان و سامانیان که حدودا یک تاریخ دو قرنه (٢٠٦ – ٣٨٩ ه.ق ) را تشکیل می دهند  و به حکومت های متقارن معروف هستند، بپردازیم .

طاهریان

 طاهریان از سال ٢٠٦ تا سال ٢٥٩ ه.ق به مدت ٥٣ سال حکومت کردند . ویژگی متمایز این حکومت این است که ، این حکومت اولین حرکت نسبتا موفق ایرانیان برای استقلال بعد از دو قرن و اولین سلسله ایرانی بعد از اسلام بود .

موسس این حکومت شخصی به اسم طاهر بن حسین ( ملقب به ذو الیمنین ) بود . وی در زمان مامون ابتدا توانست ، با شکست امین و فتح بغداد به عنوان پایتخت خلافت عباسیان اعتباری کسب کند و بعدا به عنوان حاکم خراسان از جانب مامون منصوب شد . بعد از یک سال وی مامون را از خطبه انداخت ، اما زمان مرگ وی فرا رسید و او چندان حکومت نکرد .پس از وی به تر تیب طلحه بن طاهر، عبدالله بن طاهر ، طاهر بن عبدالله و در آخر محمد بن طاهر حکومت کردند . این حکومت سرانجام توسط یعقوب لیث صفاری از امارت بر انداخته شد . این حکومت از لحاظ ی و نظامی، اولین سلسله ایرانی بعد از اسلام و به صورت نیمه مستقل اداره می شد . مدت زمان این حکومت  کم و از لحاظ قدرت ی به نسبت ضعیف بود. یکی از بزرگترین مشکلات زمان این حکومت جنگ با فتنه خوارج بود که دردسر بسیار بزرگی برای این حکومت بود .

این حکومت بیشتر در مناطق خراسان حکومت
می کردند و پایتختشان نیشابور بود . بعد از طاهر بن حسین این حکومت هم چنان رابطه نزدیک خود را با بغداد حفظ کرد و حتی در سرکوب شورش هایی مانند شورش مازیار به حکومت بنی عباس کمک کردند . آبادی و کشاورزی به  خصوص در نیشابور در زمان عبد الله بن طاهر رونق یافت و به اصلاح امر آبیاری و تقسیم آب توجه بسیار شد . در میان آل طاهر هم عده ای نیز اهل فضل و ادب و شعر و حکمت بوده اند ،  که معروفترین آن امیر ابو احمد عبید الله بن عبد الله بن طاهر بود  که او را به علت ادب و فضل حکیم آل طاهر می خواندند .

صفاریان

  صفاریان  از سال ٢٤٧ تا سال ٣٩٣ ه.ق به مدت ١٤٦ سال حکومت کردند ، البته  بیشتر مدت حکومت این سلسله در سیستان بوده است .موسس این حکومت فردی به نام یعقوب لیث صفاری بوده است . یعقوب لیث ایتدا در شهر زرنج رویگر بود و بعدا به عیاری پرداخت . در تاریخ وی به جوانمردی و بلند نظری معروف است .

وی پس از کسب اعتبار ابتدا به خدمت فردی به نام صالح بن نصر در آمد و در همین زمان توانست، خوارج را به رهبری فردی به نام عمار مغلوب و منهدم بنماید و برای همیشه به این فتنه خاتمه دهد که مزاحمت های بسیاری در خراسان و سیستان و اطراف ایجاد کرده بودند . سپس به دلیل این که صالح بن نصر دستور به غارت سیستان داد ، یعقوب از در مخالفت با وی در آمد و در نهایت با وی مقابله کرد و او را در هم شکست و او به کابل فرار کرد  و در سال ٢٤٧ه . ق به امیری سیستان  رسید.

وی ابتدا مخالفان خود در سیستان را مغلوب کرد ، پس از این واقعه در زمان حکومت  وی ٣ واقعه مهم افتاد : ١- پس از فرار صالح به کابل که و متحد شدن با جماعتی به نام رتبیل که آیین بودایی داشتند، در صدد جنگ با یعقوب لیث بر آمدند. اما یعقوب لیث موفق به شکست هر دو شد و صالح به اسارت یعقوب در آمد و در نهایت در حبس او مرد . این اولین جنگ یک حکومت ایرانی در خارج از مرزها و با  حکومتی خارجی  پس از اسلام بود .

٢- دومین واقعه مهم بر انداختن حکومت طاهریان از امارت بود . این مهم سرانجام با فتح نیشابور پایتخت طاهریان و در سال ٢٥٩ ه. ق انجام شد . بدین ترتیب اولین حکومت نیمه مستقل ایرانی   پس از اسلام بدست یک حکومت ایرانی دیگر از امارت کنار گذاشته شد .

٣- سومین واقعه  را می توان مهم ترین واقعه کل سلسله صفاریان نامید ، و آن جنگ وی با خلیفه معتمد می باشد . ماجرا بدین شرح است ، که یعقوب لیث در سال ٢٦١ ه.ق از سیستان حرکت کرده و پس از استیلا بر فارس و فتح اهواز راهی بغداد شد و تلاش های و وعده های خلیفه
بنی عباسی برای بازگرداندن وی بی اثر بود.

سرانجام این دو در دیر العاقول ( در مشرق دجله بین بغداد و مداین) در سال ٢٦٢ ه.ق به مصاف هم رفتند.  ابتدا پیروزی با یعقوب لیث بود، اما با پیشروی وی به سمت او و سپاهیانش نهرهای آب را گشودند که باعث تنها شکست یعقوب لیث شد و وی در این جنگ زخمی شد . او پس از شکست در جندی شاپور به تهیه سپاه پرداخت ، اما در آنجا وفات یافت و در همان جا به خاک سپرده شد . در تاریخ آمده است ، که چون خلیفه از تصمیم یعقوب لیث برای رویا رویی مجدد با وی آگاه شد ، رسولی فرستاد تا او را از این کار منصرف سازد ، اما او در جوابش گفت : به مخدوم خود بگو من رویگر زاده ام و از پدر رویگری آموخته ، خوراک من نان جوین و پیاز و ماهی و تره بود و این دولت و شوکت که می بینی از راه دلاوری و شیر مردی به دست آورده ام نه از میراث پدر و نعمت تو . تا خاندانت بر نیندازم از پای ننشینم . اگر مردم از جانب من خواهی آسود اگر ماندم سر وکارت با این شمشیر است و اگر مغلوب شدم به سیستان باز می گردم و به این نان خشک و پیاز بقیه عمر را به انجام می رسانم » . این واقعه اولین حرکت برای بر انداختن کامل حکومت بنی عباس و تشکیل یک حکومت کاملا مستقل پس از اسلام بود.

پس از وی ابتدا برادرش عمرو بن لیث و سپس به ترتیب ابوالحسن طاهر بن محمد بن عمرو بن لیث ، ابوعلی محمد بن علی بن لیث ، ابو جعفر احمد بن محمد بن خلف و ابو احمد خلف بن احمد به حکومت رسیدند. حکومت صفاریان به دلیل اختلافات داخلی (مانند اختلافات میان عمرو و علی برادران عمرو)

رو به ضعف نهاد و بیشتر حکومتشان به همان سیستان محدود شد . پایتخت این سلسله شهر زرنج بود. اولین شاعران پارسی زبان در زمان یعقوب لیث شروع به شعر گفتن کردند هر چند آثار چندانی از آن ها در دسترس نیست درزمان آخرین امیر ابو احمد خلف بن احمد جمعی از علمای زمام به نام به زبان عربی تفسیری بزرگ بر قرآن نوشته اند و شعرائی او را مدح ها گفته اند . در زمان عمرو لیث جیره و مواجب سپاهیان همواره به موقع بود .اما پس از عمرو حکومت صفاریان به شدت تضعیف شد . هم چنین شاهد هیچ گونه حمله ای به سمت بغداد نیستیم . بیشتر اوقات  امیران بعدی به عیاشی گذشت و هم چنین از جانب شمال سامانیان خراسان را از آنان گرفته شد .  سرانجام این سلسله مغلوب محمود غزنوی شد و از حکومت بر انداخته شدند .

سامانیان

این حکومت از سال ٢٧٩ تا سال ٣٨٩ ه.ق به مدت ١١٠ سال حکومت کردند . سامانیان منسوبند به سامان که نام قریه ای از آبادی های نزدیک سمرقند بوده است . موسس این سلسله شخصی به نام اسماعیل بن احمد ( ملقب به امیر عادل ) است . وی پس از مرگ بزرگتر خود نصر بر تمام ماوراء نهر تسلط یافت . او این سلسله در سال ٢٧٩ ه.ق را تاسیس کرد . او ابتدا با یکی از خانان ترکستان جنگید و او را مغلوب کرد .در زمان وی ٣ واقعه مهم افتاد : ١- جنگ با عمرو لیث و تسلط بر او در سال ٢٨٧ ه.ق . ٢- تسلط بر گرگان و طبرستان (شکست محمد بن زید داعی) توسط محمد بن هارون و ضمیمه شدن گرگان و طبرستان به خاک سامانیان . ٣- شورش محمد بن هارون پس از یک سال و نیم و سرکوب وی و الحاق ری و قزوین به خاک خود .

در زمان وی هیچ کس جرات تعرض به جان و مال مردم نداشت ، و او به پرهیز کاری و همت و جوانمردی معروف بود . وی در سال ٢٩٥ ه.ق از دنیا رفت . پس از وی به ترتیب احمد بن اسماعیل ، ابوالحسن نصر بن احمد ، ابو محمد نوح بن نصر ،امیر رشید ابولفوراس عبدالملک بن نوح ، منصور بن نوح ، ابوالقاسم نوح بن منصور ، منصور بن نوح ، امیر ابوالفوراس عبد الملک بن نوح به حکومت رسیدند . بیشتر در ماوراءالنهر و خراسان و گرگان حکومت می کردند . پایتخت این حکومت شهر بخارا بوده است . تفاوت عمده این حکومت ، عدم روح استقلال خواهی است و از خلفای عباسی بسیار فرمانبردار بودند و به فرمان آن ها لشکر کشی می کردند و به تقویت حکومت بنی عباس می پرداختند . در زمان این حکومت برای اولین بار ترک ها به دربار راه یافتند . از لحاظ ادبی ، شاهد گسترش و پیشرفت چشمگیر زبان فارسی هستیم . ظهور رودکی شاعر بزرگ و به نوعی اولین شاعر معروف ایرانی در زمان ابن سلسله ، شاهدی بر این مدعاست . همچین برای اولین بار در زمان این سلسله قرآن به فارسی ترجمه شد . فارسی اولین زبانی است ، که قرآن به آن ترجمه شده است . در دربار سامانیان به خوبی از دانشمندانی مانند ابو علی سینا و ابو ریحان بیرونی استقبال می شد . هم چنین  این حکومت از نظم درباری و دیوانی بسیار بالایی برخوردار بودند افرادی مانند : ابو عبدالله جیهانی اول و ابوالفضل بلعمی اول از وزرای بزرگ این دوره ( زمان نصر بن احمد ) و یا حمومهة بن علی ه و ابوبکر محمد بن مظفر و پسر او ابوعلی احمد و قراتکین ترک و ابو عمران سیمجور از بزرگان لشکری بزرگ این دوره اند  . کتابخانه ای بسیار بزرگ در زمان خود ایجاد نمودند و  امنیت مردم  در  زمان اسماعیل بن احمد بسیار خوب بود ، اما به تدریج  با ضعف داخلی و نفوذ ترکان رو به ضعف نهاد . سرانجام این حکومت به دست محمد غزنوی منقرض شد .

نتیجه گیری

این حکومت ها بیشتر در بخش های شرقی ایران حکومت داشتند . علی رغم تلاش هایی به خصوص در زمان یعقوب لیث صفاری برای استقلال ، هیچگاه به استقلال کامل نرسیدند ، و در زمان حکومت سامانیان هیچ گاه شاهد حرکتی در جهت استقلال کامل نیستیم . در هر صورت این حکومت ها نشان دهنده علاقه مردمان آن زمان به استقلال است ،  و در نهایت این علاقه و  تلاش ها  در زمان این سه حکومت نیز ثمره هایی داشته است. هم چنین در این حکومت ها ، از زمان یعقوب لیث تلاش هایی برای بازگرداندن زبان فارسی به زبان درباری و زنده کردن آن هستیم ، که این امر در زمان سامانیان به اوج خود میرسد . هم چنین در زمان این حکومت ها به رشد ادب و فضلا و دانشمندان به خصوص در زمان سامانیان توجه ویژه شد ، که خدمات بسیاری به جامعه بشری ارائه دادند. مهم ترین دستاوردی که این حکومت ها داشتند ، زنده نگاه  داشتن علایق مردمان زمان خویش بود و در نهایت این علایق و تلاش ها در قالب اشعار و کتاب های شعرا و دانشمندانی بزرگی مانند: رودکی ، ابن سینا و بسیاری دیگر برای تمامی افراد جامعه بشری و برای تمامی اعصار جاویدان ماند .

منابع :

١-تاریخ ایران ، حسن پیر نیا و عباس اقبال آشتیانی ، انتشارات پیمان ، تهران ، چاپ دوم ، ١٣٨٨.

٢-تاریخ علم ایران ، مهدی فرشاد ، انتشارات میر ماه ، تهران ، چاپ اول ، ١٣٩٤ .

با سلام و احترام به اطلاع دوستان گرامی می رساند که جلسه انجمن تاریخ شهرستانهای استان تهران در نظر دارد به منظور ارتقاع سطح علمی دبیران جلسه ای در مورخه 23/9/1398 در اسلامشهر به ادرس خیابان امام حسن مجتبی،خیابان امام رضا،جنب پارک فدک،سالن فجر از ساعت 9 صبح تا 14 عصر برگزار کند.

گزارش سفر انجمن معلمان تاریخ

به استان همدان (نهاوند - تویسرکان)

شراره معتمدی

بیست و نهمین سفر انجمن

در تاریخ سه شنبه 25/4/98 بیست و نهمین سفر علمی و سیاحتی اعضای  انجمن تاریخ برای دومین بار به استان همدان با هدف بازدید از مکان های تاریخی شهرهای نهاوند و تویسرکان انجام گردید. آغاز حرکت سفر در ساعت 7 صبح با حضور حدود 40نفر از اعضای انجمن تاریخ شهرستان های تهران بود   در بین راه مسئولین محترم انجمن با انجام مسابقه عملی و فرهنگی و ارائه مطالب پیرامون مکان های مورد نظر جهت بازدید و جشن تیرگان و مراسم مخصوص به آن در نزد ایرانیان . سختی مسیرسفر را کوتاه و آسان نمودند .

اولین توقفگاه  فبل از رسیدن به مقصد در استان مرکزی شهر مشاهیر علم و ادب یعنی تفرش بود. مکان های بازدید شده :

امامزاده ابوالعلی

بین باغها و بستانها گنبدی است باستانی که مدفون در این گنبد سیدجلیل و پارسا و باتقوایی از احفادعلی بن جعفرع . یکی از جاذبه های گردشگری شهر تفرش، امامزاده ابوالعلی است. این امامزاده از نوادگان امام جعفر صادق(ع) است که در نیمه اول قرن پنجم هجری در تفرش رحلت کرده است. در کتاب سیمای میراث فرهنگی ساخت بنا به دوران ایلخانی(سال987هـ.ق) باز می گردد. 

موزه فرهنگ و هنر نصیر

در این موزه آثار فرهنگی، هنری و تاریخی تفرش وجود دارد.این مکان زادگاه ، آرامگاه و موزه استاد زین  العابدین نصیر می باشد ایشان بنیانگذار مدرسه نوین در تفرش،  و مولف کتاب های درسی سراسری ابتدایی در آن زمان و مدیر رومه رضوان بودند .

آرامگاه دکتر حسابی

پروفسور حسابی پدر علم فیزیک ایران که دارای 5 لیسانس در رشته­های ادبیات، ریاضیات، ستاره‌شناسی، زیست‌شناسی از دانشگاه آمریکایی بیروت، مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه فرانسوی بیروت، لیسانس مهندسی برق از دانشکده برق پاریس و لیسانس مهندسی معدن از مدرسه عالی معدن پاریس بود و دکتری فیزیک خود را نیز از دانشگاه سوربن فرانسه در سال 1305 دریافت کرد. 

پس از بازدید از مناطق فوق جهت صرف نهار و اقامه نماز اعضای گروه عازم حمام قدیمی و تاریخی تفرش که امروزه با تغییر کاربری تبدیل به رستوران گشته، و نیز مسجد قدیمی و زیبای تفرش شدند.

مسجدجامع ششناو

از جمله مساجد قدیمی استان مرکزی است که در محله فَم شهر تفرش واقع شده‌است. بنای اولیه مسجد از آثار دوره سلجوقی است که در دوره‌های بعد قسمت‌هایی به آن اضافه شده‌است. علت انتخاب نام شش ناو برای مسجد وجود قناتی در زیر مسجد است که توسط شش عدد ناودر بیرون مسجد و پس از عبور از زیر درخت چناری بزرگ و قدیمی، تقسیم شده و به محله‌های اطراف جریان پیدا می‌کند قدمت قنات به قرن سوم هجری قمری بازمی‌گردد.

کاروان این سفر پس از دیدن آثار فوق در شهرپدران علمی ایران مسیر سفر خود را به سمت استان همدان ادامه داده در شهر همدان فرصتی مجدد برای دیدار از برخی بناهای تاریخی این شهر ،بخصوص برای کسانی که در اولین سفر به استان همدان شرکت نداشتند مکان های چون آرامگاه بابا طاهر و بو علی سینا، گنبد علویان . . . در روز 26/4/98 در ادامه بازدید ها به نهاوند حرکت نموده و از آثار تاریخی این منطقه دیدار بعمل آمد .

روستا دهفول

دهفول (ده فول)ویا در گویش محلی (دیپیل) :این روستا در بین راه اسفالته نهاوندبه کرمانشاه میگذرد ودر امتداد ان شهر برزول و گیان قرار دارد. در این روستا حمام قدیمی بسیار تاریخی است و یک حمام جدید نیز ساخته شده‌است. اثار قدیمی بسیاری را از دل خاک بیرون برده‌اند که نشانگر قدمت این روستای سبز وزیبا دارد.در کناره رودخانه که تقریبا مسیر پر پیچ وخمی و پستی و بلندی زیادی دارد حیات وحش زیبایی دارد .

 تپه گیان

تپه گیان نزدیک نهاوند و در جنوب غربی شهر گیان و ۲ کیلومتری سراب گیان است و به عنوان یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی قابل بازدید و تحقیق می‌باشد. باستان شناسان قدمت این منطقه را ۳۷ قرن قبل از میلاد می‌دانند.

برای اولین بار هرتسفلد در تپه گیان یک نوع سفال منقوشی می‌بیند که بنا به اظهار وی نمونه‌هایی از آن سفال‌ها را در سال ۱۹۳۶ میلادی نزد عتیقه فروشان همدان دیده بود. و کاوش‌های وسیع تری را در این محل انجام گردید.

ساکنان گیان در آن زمان از اقوامی به نام کاسی‌ها بودند.که قبل از ورود آریایی‌ها در مناطق غربی ایران مثل لرستان کنونی و دشت گیان زندگی می‌کردند. بسیاری از آثار بدست آمده از حفاری‌های این تپه هم‌اکنون در موزه‌های بزرگ دنیا مانند لوور و ایران باستان نگهداری می‌شوند که از آن جمله می‌توان به جام زرین و ظروف سفالی منقوش اشاره کرد.

حمام قدیمی نهاوند : (حمام حاج آقا تراب)

 از بناهای عام المنفعه بجا مانده از اوایل دوران قاجار می باشد با وسعت تقریبی 670 متر شامل دو بخش مردانه و نه می باشد که هر کدام نیز فضاهای دیگری چون حمام های سرد و گرم ، هشتی ارتباطی ، خزانه و تون خانه را دارا می باشد این حمام به حمام دو قلو شهرت دارد این بنا از مهمترین آثار تاریخی استان همدان و شهرستان نهاوند محسوب می گردد وبه عنوان موزه مردم شناسی به معرفی آداب و رسوم گذشتگان می پردازد.

 بازار سنگ میل

بازار سنتی نهاوند دارای جایگاهی ویژه در اقتصاد شهرستان است و از گذشته تا به حال در زمینه‌های ی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و ارتباطی نقش داشته است.  سبک معماری این بازار متاثر از شرایط جغرافیایی منطقه است و با ویژگی‌های بازارهای ایرانی کاملا هماهنگی دارد.  بازار نهاوند یک اثر تاریخی و فرهنگی است که در طول زمان شکل گرفته و هویت یافته و خود امروز هویت بخش شهر شده است و همین امر باعث شده که این محور تاریخی و تجاری امروزه دارای ارزش میراثی و نقش گردشگری باشد.

در روز 27/4/98 کاروان سفر انجمن عازم دیدار آثار واماکن تاریخی شهر تویسرکان در استان همدان شدند .

 خانه مسعودیه

در حدود150 سال پیش گروهی از نوادگان عباس میرزا ، نایب السلطنه ناکام فتحعلیشاه قاجار در محله ای به نام قلعه در شهر تویسرکان زندگی می کردند . بانی این قلعه شیخعلی میرزا معروف به شیخ الملوک فرزند فتحعلیشاه بوده است. یکی از خانه های باقی مانده از محله شاهزادگان تویسرکان خانه مسعودی است . تاریخ احداث این بنا بر روی کتیبه موجود در اتاق شاه نشین 1292ه ق ذکر شده است . مهمترین بخش خانه مسعودی اتاق شاه نشین است . تمامی دیوار ها و سقف این اتاق پوشیده از گجبری و نقاشی و آیینه کاری است و یکی از معماری های نادر ایرانی بحساب می آید .

یکی از خانه های تاریخی دوره قاجار در شهرستان تویسرکان است که در مرکز شهر تویسرکان واقع شده است. این خانه در حال حاضر به عنوان موزه تاریخ و فرهنگ تویسرکان مورد استفاده قرار گرفته. این اثر در تاریخ 27/10/1377  در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه اقتداری

 خانه اقتداری مربوط به دوره قاجار است و به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. خانه اقتداری با چهار حیاط مرکزی به جای مانده از دوران قاجاریه، که این روزها با عنوان خانه صنایع دستی هم شناخته می شود، میزبانی رویایی و خاطره انگیز برای مسافران و گردشگران نوروزی شده است.

بازار قدیمی شهر تویسرکان

بازار سر پوشیده تویسرکان که در مرکز این شهر قرار دارد، اثری تاریخی و به جای مانده از دوران صفویه است و گفته می شود در ۳۷۰ سال پیش بنا شده است. در این بازار  یک راسته اصلی و چهار راسته فرعی قرار دارد که با اندک توجهی می توان در انتهای هر کدام از این راسته ها یک بنای تاریخی همچون مدرسه شیخ علیخان زنگنه، مسجد باغوار، مسجد جامع و حمام خان را دید. 

آرامگاه شیخ رضی

 میر رضی آرتیما از عرفا و سرایندگان معروف عصر شاه عباس صفویه بوده است . رضی‌الدین آرتیمانی شاعر معروف عصر صفوی است؛ که برای مدتی از میرزایان شاه عباس صفوی نیز بود و به همین دلیل او را میر» یا میرزا» رضی الدین می‌نامند.  وی در قریه آرتیما از توابع تویسرکان چشم به جهان گشوده است . نام او محمد و متخلص اش رضی است میر رضی در سال 1037 هق چشم از جهان فرو بسته و در محل خانقاهش به خاک سپرده شده است ساختمان آرامگاه وی اثری است از دوران معاصر مهمترین آثار وی ساقی نامه و سوگند نامه می باشد.

آرامگاه حیقوق

حیقوق نبی از انبیاء دوازده گانه بنی اسرائیل و از نسل حضرت موسی (ع) است. وی نامش در کتاب تورات عهد عتیق ذکر شده و دارای شان و مقام مذهبی خاصی نزد پیروان دین یهود می باشد و برای مسلمانان نیز بسیار قابل احترام است . این پیامبردر حدود 700 سال  ق م مسیح و در زمان دانیال نبی
می زیسته است . ساختمان کنونی آرامگاه وی اثری از دوره سلجوقیان ( قرن 7 ه.ق ) است.

روستای تاریخی ورکانه

محور ارتباط اصلی روستا از شهر همدان دارای مناظر و چشم ‌اندازهای زیبایی است که می‌تواند به عنوان محوری توریستی مطرح شود. این روستای زیبا دارای جاذبه های گردشگری بسیاری است . روستای ورکانه در دامنه جنوبی زاگرس مرکزی قرار گرفته و عموما به دلیل کوهستانی بودن و برخورداری از طبیعت زیبا از مناطق بسیار بکر به شمار می‌رود.

ورکانه روستایی در نزدیکی شهر همدان است. روستای ورکانه همدان به عنوان نگین گردشگری روستایی این استان شهرت یافته است.

علت نامگذاری روستای ورکانه در گویش کردی ور» به معنی کنار و کانه» به معنی چشمه است. ورکانه نیز به معنی قرار گرفتن در کنار آب و چشمه می‏باشد. روستای ورکانه همدان یکی از 6 روستای گردشگری همدان است که نام آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و به عنوان منطقه ویژه گردشگری کشور مطرح شد.

جاذبه های روستای ورکانه عبارتند از:

 ساختمان مسجد روستا در بافت قدیمی، آرامگاه امامزاده غیب، مرکز پرورش اسب روستا و خانه پروفسور توفیق موسیوند

یکی از  خانه های قدیمی در این روستا زادگاه پروفسور توفیق موسیوند، مخترع نخستین قلب مصنوعی در جهان می باشد. او در سال ۱۳۱۵ در این روستا متولد شد و تا سن ۱۴ سالگی برای کمک به خانواده‌ به چوپانی مشغول بود. تلاش و پشتکار وی و پیمودن مسیر ورکانه به همدان برای تحصیل باعث شد تا به عنوان دانشمند برتر جهان شناخته شود و  اختراعات بسیاری را از جمله  قلب مصنوعی کنترل از راه دور، تعیین DNA  انسان با اثر انگشت و بدون نیاز به خون‌گیری و ۱۴ اختراع پزشکی دیگر را به ثبت برساند. عالی‌ترین مقام علمی وی بنیانگذار درمان پزشکی از راه دور، رئیس بخش قلب و عروق انستیتو تحقیقات قلب دانشگاه اوتاوا از جمله عناوین علمی وی در دنیا می باشد.

درتاریخ 28/4/98 کاروان انجمن تاریخ با بهرمندی علمی تاریخی و سیاحتی این سفر به مبدا حرکت خود بازگشتند مسئولین انجمن در مسیر بازگشت با طرح سوالاتی از مناطق دیده شده و برگزاری مسابقه بین همراهان در این سفر بهرمندی علمی این سفر را دو چندان خوشایند تر نمودند .

سفرنامه انجمن تاریخ به نایین-طبس

روز سه شنبه 10/10/98 ساعت6:30 صبح به اتفاق جمعی از همکاران از ترمینال غرب تهران به مقصد نایین حرکت کردیم.

مناطق بازدیدی عبارت بودند از:

1/خانه پیرنیا:از اماکن سنتی نایین متعلقبه دوره صفویه و حاکم نشین نایین در آن دوره بود واچزایمختلف آن ورودی هشتی دالانهای متعدد ،غلامنشین ،ایوان شاهنشین اتاق نشیمن یاکرسی ،صحنیا حیاط ،گودالباغچه ،اتاقهای متعدد باغ گچبری های بسیار زیبا ا تصاویری از داستان های هفت پیکر نظامی و داستان خسرو شیرین و یوسف وزلیخا ،صحنه های شکارگاه

این خانه در حال حاضر به موزه مردم شناسی کویر تبدیل شده ودر فهرست آثار ملی به ثبت رسید .

2-مسجد نایین :این مسجد سومین مسجدقدیمی ایران وقدمت آن1200سال قبل است در دوره آل بویه ستونها ی شبیه مسجدالنبی به آن اضافه شدهو این مسجد تک مناره است بین دوره سلجوقی و ایلخانی قسمتکمر پوش مخوص خانمها ست

قسمت سرداب از معماری دست کند بهره برده یعنی از سنگهای شفاف مرمر جهت انتقال نوربه داخل زیر زمین و گرم بودن ن در فصول سرد وسالخنک بودن آن در فصول گرم سال

بنا بسیار زیبا یی دارد مربوط به سال 711قمری است و با چفت وبست ساخته شده و هیچ میخی ندارد

قسمت پایاب وضوخانهبود . گچبری بسیار زیبا ی قسمت محراب شامل نقوش گیاهی و هندسی بسیار زیباو خطوط کوفی مشجر تحسین برانگیزاست . سردر بسیار زیبا با تزینات معماری و همنطور مناره مسجد هشت ضلغی در قاعده با ارتفاع 28متر 3 مسجد قدیمی ایران

3- نارین قلعه :این بنا در بافت تاریخیشهر نایین و قدمت آن به دوره اشکانیان میرسد و در دوره های بعد باعنوان دژ یا کهن دژ تو سعه یافته دور آن را خندق کنده اند به ارتفاع50 متر و چندین برج در گوشه های اضلاع آن قرار دارد و مصالح آن خشت خام است

پس از پایان بازدید های نایین به طرف طبس حرکت کردیم و ساعت 5/9 شب در رستوران ناردون طبس شام صرف شدو بعد به طرف هتل بهمن رفتیم و همسفران به اتاق هایشان هدایت شدند

صبح روز بعدمورخ 11/ 10 / 98پس از صرف صبحانه راهی منطقه ی بسیار اعجاب انگیز کال جنی شدیم کال به زبان محلی یعنی رودخانه که از دو قسمت خشک و قسمت رودخانه تشکیل شده است در امتداد این کال در دل دیواره دره وجود دارد که نشان از ارتباط آن با مراسم چله نشینی پیروان آیین میترایی در ایران باستان به طور کلی طبس بزرگترین شهر خاور میانه است و شرق و غرب آن حدود 450 کیلو متر فاصله دارند طبس آب فراوان دارد حتی آب اضافی دارد

از 14 روستای هدف گردشگری هفت تای آن در طبس قرار دارد

قلعه ها از زمان نادر شاه تا پهلوی اول خان نشین بوده اند.

رشته کوه های شتری حدود 3 هزار متر ارتفاع دارد.معروفترین سد قوسی دنیا است که حدود 800 سال قدمت دارد و به لحاظ ساخت جزء شگفتی های سد سازی جهان است.ارتفاع آن 63 متر و ضخامت دیواره آن بسیار زیاد است.و مربوط به دوره مغول است.

در روستای ازمیغان سیاه چادر هایی وجود دارد که از موی بز بافته شده اند و بسیار قابل انعطاف می باشند و داخل آن بسیار گرم است.

یکی از دیدنی های جالب قبر های رو باز اسپردنی یا سپردنی بود که شخص قبل از فوتش وصیت می کرد که مرا در کربلا یا مشهد .دفن کنید . اینها مرده را روی زمین طاقی شکلی می گذاشتند تا پس از پوسیده شدن جسد استخوانهای آنرا در کیسه ای قرار دهند و به مسافرانی که از آن منطقه عبور می کردند می سپردند تا کیسه استخوانها را به سرزمینی که مد نظر بوده برسانند.که اینها قبر های روی زمین هستند.

و از دیدنی های دیگر آب انبار ها هستند که با لوله هایی سفالی و با ساروج بست و چفت شده اند و آب را به انبار ها منتقل می کنند. که این آب انبار ها دارای پله هایی بسیار محکم بوده و نور گیری کامل برای آمد و رفت افراد درآن  تعبیه شده بود.

از جاذبه های دیدنی دیگر منطقه کاه شور بود.که جایی عمومی برای آب های ورودی بوده است. و کاه ها را در آنجا می شسته اند.آب این بخش از طریق قنات ها تامین می شده است.اشکلک چربی : کوزه را با آن در آب فرو می کردند.

از دیگر دیدنی های طبس ارگ معروف آن است.که شامل پنج حیاط و حوض آب که صرفا جنبه نظافت داشته است.

هر خانه دو ایوان و حیاط داشته که یکی آفتابگیر برای فصل زمستان و دیگری حیاطی خنک برای تابستان با زیر زمین های خنکی که سرداب بوده اند . در فیلم پ مثل پلیکان شخصی به نام سید علی میرزا که از آخرین بازماندگان این  ارگ بوده بازی کرده است .لازم به ذکر است که چند قلعه مربوط به اسماعیلیان در این منطقه وجود دارد.

از دیگر دیدنی های طبس باغ گلشن است با پلیکانهای زیبا و وصف ناپذیر آن!

در اوایل قرن سیزدهم هجری قمری بود که امیر محمدحسن خان عرب زنگویی ملقب به میرحسن خان، سومین حاکم تون (فردوس) و طبس، باغ زیبای گلشن را در انتهای خیابانی به همین نام بنا کرد. وی از سلسله خوانینی بود که توسط نادرشاه به حکوت طبس منصوب شده و زمام امور برای سال ها در اختیار آن ها قرار گرفته بود. میرزا خانلرخان اعتصام الملک در حدود سال 1255 شمسی ازطبس بازدید کرده و در نوشته هایش به نام میرحسن خان به عنوان سازنده گلشن یاد کرده است . زمان ساخت این بنا مصادف با آخرین روزهای حکومت لطف‌علی خان زند بود؛ روزهایی که آغا محمد خان قاجار نیز تلاش می کرد که به حکومت برسد. به همین دلیل کارشناسان، قدمت این باغ را اواخر زندیه و اوایل قاجاریه می دانند و تاریخ خاصی را برای آن در نظر نمی گیرند. یک نکته منحصربه‌فرد در باغ گلشن که تنها در تاج محل هند مانند آن تکرار شده، این است که باغ به صورت مربع است، یعنی طول و عرض باغ با هم برابرند و خیابان‌های موازی، طول و عرض این باغ را به هم متصل می‌کنند. ساختمان سردرب باغ گلشن در زله ویرانگر شهریور ۵۷ طبس به کلی از بین رفت که اکنون همانند گذشته بازسازی شده‌است.

از دیگر دیدنی های طبس بازار زیبای آن است که با معماری سنتی و مغازه های صنایع دستی مس و شیرینی فروشی های پر جاذبه توجه همه را به خود جلب می کند.و گردشگران می توانند با خرید زیور آلات ،خرما، شیرینی و انواع حلوا از سوغاتی های زیبای این بازار استفاده کنند از جمله شیرینی های معروف شیرینی روورکرده: (Roo Var Karde)که از محبوب ترین و معروف ترین شیرینی محلی طبس می باشد.  این شیرینی از دو لایه نان که بین آنها حلوایی مخصوص از شیره ی خرما قرار میگیرد تهیه می شود و بین مردم طبس بسیار محبوب و خوشمزه است.

     یکی دیگر از مناطق دیدنی طبس کویر حلوان یا خیر آباد است. که حدود 30 کیلومتر طول دارد و تپه های شنی و ماسه ای آن حدود 150 متر ارتفاع دارد.که به محض آمدن باد چهره این تپه ها تغییر می کند. در کویر یا دغ (در فرهنگ فارسی معین و عمید‘ دغ به معنی زمینی که علف و گیاه در آن نروید آورده شده است) میدانهای وسیعی از شن وجود دارد که برای استفاده در سافاری و شتر سواری برای علاقه مندان مناسب می باشد.

       دوستان ما، سر شار ازهیجان  انرژی دو روزه ی سفر به دل کویر ،در ساعت 14 با این خطه زیبا خداحافظی کردند و پس از طی 512 کیلومتر، نیم شب پنج شنبه، ساعت 2 به شهمیرزاد رسیدند  و در خانه معلم اسکان یافته و صبح روز بعد با دیدار از منطقه بوم گردی سرای ایل سنگسر و خرید از بازار این شهر، راهی گرمسار شدند. پس از تناول غذای ظهر در مجتمع زیبای ستاره کویر گرمسار، به سوی تهران عزیمت نمودند.

با آرزوی سلامتی و دیدار مجدد دوستان

سفرنامه انجمن تاریخ به نایین-طبس

روز سه شنبه 10/10/98 ساعت6:30 صبح به اتفاق جمعی از همکاران از ترمینال غرب تهران به مقصد نایین حرکت کردیم.

مناطق بازدیدی عبارت بودند از:

1/خانه پیرنیا:از اماکن سنتی نایین متعلقبه دوره صفویه و حاکم نشین نایین در آن دوره بود واچزایمختلف آن ورودی هشتی دالانهای متعدد ،غلامنشین ،ایوان شاهنشین اتاق نشیمن یاکرسی ،صحنیا حیاط ،گودالباغچه ،اتاقهای متعدد باغ گچبری های بسیار زیبا ا تصاویری از داستان های هفت پیکر نظامی و داستان خسرو شیرین و یوسف وزلیخا ،صحنه های شکارگاه

این خانه در حال حاضر به موزه مردم شناسی کویر تبدیل شده ودر فهرست آثار ملی به ثبت رسید .

2-مسجد نایین :این مسجد سومین مسجدقدیمی ایران وقدمت آن1200سال قبل است در دوره آل بویه ستونها ی شبیه مسجدالنبی به آن اضافه شدهو این مسجد تک مناره است بین دوره سلجوقی و ایلخانی قسمتکمر پوش مخوص خانمها ست

قسمت سرداب از معماری دست کند بهره برده یعنی از سنگهای شفاف مرمر جهت انتقال نوربه داخل زیر زمین و گرم بودن ن در فصول سرد وسالخنک بودن آن در فصول گرم سال

بنا بسیار زیبا یی دارد مربوط به سال 711قمری است و با چفت وبست ساخته شده و هیچ میخی ندارد

قسمت پایاب وضوخانهبود . گچبری بسیار زیبا ی قسمت محراب شامل نقوش گیاهی و هندسی بسیار زیباو خطوط کوفی مشجر تحسین برانگیزاست . سردر بسیار زیبا با تزینات معماری و همنطور مناره مسجد هشت ضلغی در قاعده با ارتفاع 28متر 3 مسجد قدیمی ایران

3- نارین قلعه :این بنا در بافت تاریخیشهر نایین و قدمت آن به دوره اشکانیان میرسد و در دوره های بعد باعنوان دژ یا کهن دژ تو سعه یافته دور آن را خندق کنده اند به ارتفاع50 متر و چندین برج در گوشه های اضلاع آن قرار دارد و مصالح آن خشت خام است

پس از پایان بازدید های نایین به طرف طبس حرکت کردیم و ساعت 5/9 شب در رستوران ناردون طبس شام صرف شدو بعد به طرف هتل بهمن رفتیم و همسفران به اتاق هایشان هدایت شدند

صبح روز بعدمورخ 11/ 10 / 98پس از صرف صبحانه راهی منطقه ی بسیار اعجاب انگیز کال جنی شدیم کال به زبان محلی یعنی رودخانه که از دو قسمت خشک و قسمت رودخانه تشکیل شده است در امتداد این کال در دل دیواره دره وجود دارد که نشان از ارتباط آن با مراسم چله نشینی پیروان آیین میترایی در ایران باستان به طور کلی طبس بزرگترین شهر خاور میانه است و شرق و غرب آن حدود 450 کیلو متر فاصله دارند طبس آب فراوان دارد حتی آب اضافی دارد

از 14 روستای هدف گردشگری هفت تای آن در طبس قرار دارد

قلعه ها از زمان نادر شاه تا پهلوی اول خان نشین بوده اند.

رشته کوه های شتری حدود 3 هزار متر ارتفاع دارد.معروفترین سد قوسی دنیا است که حدود 800 سال قدمت دارد و به لحاظ ساخت جزء شگفتی های سد سازی جهان است.ارتفاع آن 63 متر و ضخامت دیواره آن بسیار زیاد است.و مربوط به دوره مغول است.

در روستای ازمیغان سیاه چادر هایی وجود دارد که از موی بز بافته شده اند و بسیار قابل انعطاف می باشند و داخل آن بسیار گرم است.

یکی از دیدنی های جالب قبر های رو باز اسپردنی یا سپردنی بود که شخص قبل از فوتش وصیت می کرد که مرا در کربلا یا مشهد .دفن کنید . اینها مرده را روی زمین طاقی شکلی می گذاشتند تا پس از پوسیده شدن جسد استخوانهای آنرا در کیسه ای قرار دهند و به مسافرانی که از آن منطقه عبور می کردند می سپردند تا کیسه استخوانها را به سرزمینی که مد نظر بوده برسانند.که اینها قبر های روی زمین هستند.

و از دیدنی های دیگر آب انبار ها هستند که با لوله هایی سفالی و با ساروج بست و چفت شده اند و آب را به انبار ها منتقل می کنند. که این آب انبار ها دارای پله هایی بسیار محکم بوده و نور گیری کامل برای آمد و رفت افراد درآن  تعبیه شده بود.

از جاذبه های دیدنی دیگر منطقه کاه شور بود.که جایی عمومی برای آب های ورودی بوده است. و کاه ها را در آنجا می شسته اند.آب این بخش از طریق قنات ها تامین می شده است.اشکلک چربی : کوزه را با آن در آب فرو می کردند.

از دیگر دیدنی های طبس ارگ معروف آن است.که شامل پنج حیاط و حوض آب که صرفا جنبه نظافت داشته است.

هر خانه دو ایوان و حیاط داشته که یکی آفتابگیر برای فصل زمستان و دیگری حیاطی خنک برای تابستان با زیر زمین های خنکی که سرداب بوده اند . در فیلم پ مثل پلیکان شخصی به نام سید علی میرزا که از آخرین بازماندگان این  ارگ بوده بازی کرده است .لازم به ذکر است که چند قلعه مربوط به اسماعیلیان در این منطقه وجود دارد.

از دیگر دیدنی های طبس باغ گلشن است با پلیکانهای زیبا و وصف ناپذیر آن!

در اوایل قرن سیزدهم هجری قمری بود که امیر محمدحسن خان عرب زنگویی ملقب به میرحسن خان، سومین حاکم تون (فردوس) و طبس، باغ زیبای گلشن را در انتهای خیابانی به همین نام بنا کرد. وی از سلسله خوانینی بود که توسط نادرشاه به حکوت طبس منصوب شده و زمام امور برای سال ها در اختیار آن ها قرار گرفته بود. میرزا خانلرخان اعتصام الملک در حدود سال 1255 شمسی ازطبس بازدید کرده و در نوشته هایش به نام میرحسن خان به عنوان سازنده گلشن یاد کرده است . زمان ساخت این بنا مصادف با آخرین روزهای حکومت لطف‌علی خان زند بود؛ روزهایی که آغا محمد خان قاجار نیز تلاش می کرد که به حکومت برسد. به همین دلیل کارشناسان، قدمت این باغ را اواخر زندیه و اوایل قاجاریه می دانند و تاریخ خاصی را برای آن در نظر نمی گیرند. یک نکته منحصربه‌فرد در باغ گلشن که تنها در تاج محل هند مانند آن تکرار شده، این است که باغ به صورت مربع است، یعنی طول و عرض باغ با هم برابرند و خیابان‌های موازی، طول و عرض این باغ را به هم متصل می‌کنند. ساختمان سردرب باغ گلشن در زله ویرانگر شهریور ۵۷ طبس به کلی از بین رفت که اکنون همانند گذشته بازسازی شده‌است.

از دیگر دیدنی های طبس بازار زیبای آن است که با معماری سنتی و مغازه های صنایع دستی مس و شیرینی فروشی های پر جاذبه توجه همه را به خود جلب می کند.و گردشگران می توانند با خرید زیور آلات ،خرما، شیرینی و انواع حلوا از سوغاتی های زیبای این بازار استفاده کنند از جمله شیرینی های معروف شیرینی روورکرده: (Roo Var Karde)که از محبوب ترین و معروف ترین شیرینی محلی طبس می باشد.  این شیرینی از دو لایه نان که بین آنها حلوایی مخصوص از شیره ی خرما قرار میگیرد تهیه می شود و بین مردم طبس بسیار محبوب و خوشمزه است.

     یکی دیگر از مناطق دیدنی طبس کویر حلوان یا خیر آباد است. که حدود 30 کیلومتر طول دارد و تپه های شنی و ماسه ای آن حدود 150 متر ارتفاع دارد.که به محض آمدن باد چهره این تپه ها تغییر می کند. در کویر یا دغ (در فرهنگ فارسی معین و عمید‘ دغ به معنی زمینی که علف و گیاه در آن نروید آورده شده است) میدانهای وسیعی از شن وجود دارد که برای استفاده در سافاری و شتر سواری برای علاقه مندان مناسب می باشد.

       دوستان ما، سر شار ازهیجان  انرژی دو روزه ی سفر به دل کویر ،در ساعت 14 با این خطه زیبا خداحافظی کردند و پس از طی 512 کیلومتر، نیم شب پنج شنبه، ساعت 2 به شهمیرزاد رسیدند  و در خانه معلم اسکان یافته و صبح روز بعد با دیدار از منطقه بوم گردی سرای ایل سنگسر و خرید از بازار این شهر، راهی گرمسار شدند. پس از تناول غذای ظهر در مجتمع زیبای ستاره کویر گرمسار، به سوی تهران عزیمت نمودند.

با آرزوی سلامتی و دیدار مجدد دوستان

شکوفه نیک نفس

با سلام و احترام به اطلاع دوستان گرامی می رساند که جلسه انجمن تاریخ شهرستانهای استان تهران در نظر دارد به منظور ارتقاع سطح علمی دبیران جلسه ای در مورخه 23/9/1398 در اسلامشهر به ادرس خیابان امام حسن مجتبی،خیابان امام رضا،جنب پارک فدک،سالن فجر از ساعت 9 صبح تا 14 عصر برگزار کند.

قابل به ذکر است که سفر انجمن تاریخ در مورخه 98/10/10 به مدت چهار روز به شهر طبس برگزار خواهد شد.

انجمن علمی آموزشی معلمان تاریخ شهرستان های استا ن تهران در نظر دارد از آثار تاریخی کلا ت نادری وآثار تاریخی شهر نیشابور و همچنین آثار تاریخی شهر مقدس مشهد از تاریخ 19 مهر تا جمعه 22 مهر ماه بازدید به عمل آورد لذا از همکاران علاقمند دعوت می نماییم هر چه سریع تر جهت ثبت نام اقدام نمایند.